Louis van Gasteren

Louis van Gasteren (bron:fotocollectie Beeld en Geluid)

Naam	Louis Alphonse van Gasteren
Geboren	Amsterdam, 20 november 1922
Gestorven	Amsterdam, 10 mei 2016
Functies	Producent, regisseur
Bekend van	Omdat mijn fiets daar stond, Een kettingzaag voor het verleden, Begrijpt u nu waarom ik huil?, Hans, het leven voor de dood, De prijs van overleven
Periode actief	1952 - 2016
Werkt samen met	Joke Meerman
Media
Externe info	Eigen site
Louis van Gasteren in de media Oeuvre Louis van Gasteren

Seismograaf van de tijd

Jeugd

Louis van Gasteren is de zoon van acteur Louis van Gasteren en zangeres Elise Menagé Challa. Over zijn jeugd zegt hij in een interview:"Mijn vader was acteur, maar bemoeide zich weinig met mijn opvoeding. Hij moest uitslapen na zijn optredens. Mijn moeder was zangeres, en raakte voor de oorlog in de ban van het communisme. Ik moest arbeiderskrantjes verkopen bij manifestaties en leren timmeren, omdat arbeiders ook veel timmerden. Dat mijn leraar er na vier timmerlessen met al mijn dure gereedschap vandoor ging en nooit meer terugkwam, daar wilde ze niets van weten.” (bron: NRC 19 november 2015) Ondanks of dankzij deze jeugdervaringen zijn er in zijn enorme oeuvre een aantal belangrijke documentaires te vinden, die deel uitmaken van de canon van de Nederlandse documentairefilm en die hem tot een van Nederlands belangrijkste filmmakers maken.

De affaire Oettinger

In de Tweede Wereldoorlog vermoordt Van Gasteren zijn Duits Joodse onderduiker Walter Oettinger. Hij krijgt hiervoor 4 jaar gevangenisstraf, maar in 1946 wordt hem gratie verleend. Van Gasteren spreekt jaren later over de moord en claimt dat het zelfbescherming was voor hemzelf en zijn mede-onderduikers. De kwestie zal hem zijn leven lang blijven achtervolgen. Beschuldigingen van roofmoord en twijfel of het wel een verzetsdaad was geweest komen terug in krantenartikelen en boeken. Een aantal rechtszaken volgen. De precieze toedracht komt nooit boven water. Als droevig hoogtepunt in deze affaire weigert in 2015 de Universiteit van Amsterdam Van Gasteren een eredoctoraat. Zijn vrouw Joke Meerman hierover: "De UvA wil de vingers niet branden aan de zaak. De mensen die moesten oordelen over het verzoek klapten de laptops open en waren snel klaar. De verhalen op Wikipedia en in oude krantenartikelen zijn te heftig. Maar niemand heeft zelf onderzoek gedaan.” (bron: NRC 19 november 2015)

Oeuvre

Van Gasterens eerste echte documentaire is Bruin Goud uit 1953, samen met regisseur Theo van Haren Noman. Deze film gemaakt in opdracht van chocoladeconcern Van Houten, is grotendeel op locatie in Afrika gemaakt. In 1954 maakt Van Gasteren zijn eerste belangrijke documentaire: Railplan 68, een fascinerende blik op de nachtelijke vervanging van tramrails in Amsterdam. Niet zozeer de werkzaamheden wilde hij vastleggen, maar het licht van lasapparatuur in de nacht en het effect daarvan op de omgeving. In 1960 legt hij zijn fascinatie voor waterbeheer vast in een documentaire over het dorp Nagele in de Noordoostpolder, getiteld Een nieuw dorp op nieuw land. In 2002 zou hij er terugkeren voor het vervolg: Terug naar Nagele. Van Gasteren wordt wel beschreven als seismograaf van zijn tijd en maakt deel uit van de zogenaamde 'VPRO documentaireschool' waar het begrip 'direct cinema' zijn intrede doet, een genre waarbij veel gebruik wordt gemaakt van close-ups om emoties en reacties vast te leggen. Legendarisch is zijn documentaire Omdat mijn fiets daar stond uit 1966. Een sequentie van zeer gewelddadig politieoptreden wordt in de film steeds herhaald, waardoor de hevigheid en zinloosheid van dit geweld steeds duidelijker wordt. De film wordt door de filmkeuring verboden, omdat het een verdraaiing van de werkelijkheid zou zijn. In 1968 maakt Van Gasteren in samenwerking met Johan van der Keuken en Roeland Kerbosch de documentaire Bericht uit Biafra. De film wordt bekroond met de Staatsprijs voor Filmkunst 1969. In 1969 maakt hij de beroemde televisiedocumentaire Begrijpt u nu waarom ik huil? over de behandeling met LSD van mensen met een oorlogstrauma. Na een onafzienbare reeks films, komt in 1983 de film Hans, het leven voor de dood. Een lange film van 2,5 uur over de in 1963 gestorven componist Hans van Sweeden en zijn generatiegenoten. Van Gasteren krijgt er een Gouden Kalf voor. Zijn fascinatie voor water komt aan de orde in de documentaire Een zaak van niveau - 1000 Jaar Nederlandse waterhuishouding. De film krijgt vele prijzen waaronder de Gold Camera Award op het Industrial Film and Video Festival in Chicago en de Sony Video Award.

De laatste jaren

In de jaren na 2000 maakt hij films over een waaier van onderwerpen, van Sicco Manholt tot Nederlandse ingenieurs in Japan en haast vanzelfsprekend over de Tweede Wereldoorlog. In 2003 wint hij nog een Gouden Kalf voor de film De prijs van overleven, over het posttraumatisch stresssyndroom. Zijn laatste film uit 2012 getiteld Nema aviona za Zagreb is behalve een terugblik over de jaren 60 ook een afronding van zijn actieve filmleven. De opnames voor deze film beginnen in de jaren 60 en zijn aangevuld met opnames uit 2012. Louis van Gasteren overlijdt op 10 mei 2016 op 93-jarige leeftijd.

Meer lezen

In 2011 verscheen een DVD in de reeks Dutch Documentary Collection met een selectie uit het oeuvre van Louis van Gasteren. Het werk van Louis van Gasteren is door filmhistoricus Bert Hogenkamp beschreven in de boeken De Documentaire Film 1945-1965, de bloei van een filmgenre (2003) en De Nederlandse documentairefilm 1965-1990 - de ontwikkeling van een filmgenre in het televisietijdperk (2015). Patricia Pisters schreef Filming for the Future – The Work of Louis van Gasteren (2015).