Nieuws. Maak het mee!

Op 5 juni 2009 heeft in het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid het symposium Nieuws. Maak het mee! plaatsgevonden. Op deze dag kwamen onderzoekers, mensen uit het vak en geïnteresseerden samen om het te hebben over de grote veranderingen in de nieuwsvoorziening. De afgelopen twintig jaar is de manier waarop de kijker wordt aangesproken veranderd. Daarnaast participeert de kijker in steeds hogere mate in de berichtgeving. De komst van commerciële televisie in Nederland en van internet hebben hierin een rol gespeeld.

Pieter van der Heijden

Na een welkomstwoord van Pieter van der Heijden, directeur van de Beeld en Geluid experience, neemt dagvoorzitter Bernard Hammelburg de presentatie van de middag op zich. Hammelburg werkt al jaren in de journalistiek en is momenteel buitenlandcommentator van BNR Nieuwsradio en tv-producent.

Een compilatie van fragmenten uit het archief van Beeld en Geluid liet de geschiedenis van het televisienieuws in Nederland zien. Van het brave NTS Journaal dat in 1956 een item brengt over een vals tientje tot de kritische ondervraging van ministers in de jaren ’70. Door de jaren heen veranderden de manier van presenteren, de vormgeving en de technologische mogelijkheden van het Journaal.

Een drietal lezingen plaatsen vervolgens het nieuws en de journalistiek in een historisch en cultureel perspectief.

Mediahistoricus Huub Wijfjes, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen, heeft veel onderzoek gedaan naar de geschiedenis van het televisienieuws. Hij nuanceert het beeld dat wordt geschetst over de beginjaren van het NTS Journaal. Hoewel er soms een knullig item in zat, berichtte het Journaal ook zeker over serieuze en belangrijke zaken. Internationaal nieuws als de Hongaarse opstand en de Suezcrisis werd professioneel verslagen en was snel in de Nederlandse huiskamers te zien.

Huub Wijfjes

Wijfjes gaat ook in op de veranderende rol van de journalist. In de verzuilde samenleving was de journalist sterk verbonden met zijn achterban. Hij verwoordde direct wat er speelde bij die achterban en was in feite een soort ‘burgerjournalist’. Met de ontzuiling en de opkomst van de kritisch-autonome journalist werd de afstand tussen burger en journalist vergroot. De komst van internet, maar ook andere technologieën als camera’s en mobiele telefoons, zorgen ervoor dat de burger heel direct zijn nieuws kan brengen en dus weer veel dichter bij de journalist staat.

Mark Deuze is journalist en als hoofddocent verbonden aan de Indiana University in Bloomington, Indiana. Daarnaast is hij hoogleraar aan de Universiteit Leiden. Deuze stelt dat we niet meer met media leven, maar in media. Een krant kun je nog wegleggen, maar nieuwere media zijn altijd aanwezig. Het nieuws is er dus ook altijd en overal. Om al dat nieuws te brengen verandert de journalistieke organisatie. De burger gaat veel meer zelf deelnemen. Burgerjournalisten werken niet binnen de kaders van het traditionele journalistieke proces. Deuze is van mening dat die kaders moeten worden losgelaten, ook voor de gewone journalist.

Mark Deuze

Kijkcijferexpert René van Dammen werkt bij de Afdeling Media Onderzoek & Advies van de Nederlandse Publieke Omroep. Hij laat op amusante wijze zien wie er naar de verschillende nieuwsprogramma’s kijken en op welke manier. Het NOS Journaal, RTL Nieuws en Hart van Nederland blijken een relatief oud publiek aan te trekken. De kijkers hebben een hoge waardering voor de nieuwsprogramma’s. Het begin van een uitzending trekt niet de meeste kijkers. Over het algemeen schakelen er naarmate een uitzending vordert steeds meer kijkers in. Het weerbericht wordt dus een stuk beter bekeken dan het belangrijkste nieuws. Er zijn echter uitzonderingen. Wanneer het serieuze Journaal een item brengt over hoedjes in het kader van Prinsjesdag, kunnen er zo honderdduizend mensen wegzappen.

De tweede beeldcompilatie gaat over de presentatie van nieuws in de afgelopen twintig jaar. Door de concurrentie tussen de verschillende programma’s wordt het hebben van een primeur steeds belangrijker. Het appelleren aan emotie komt op met de komst van Hart van Nederland. Ook de rol van de kijker is veranderd: hij kijkt niet alleen, maar stuurt tegenwoordig zijn eigen gemaakte filmpjes in naar het Journaal. De compilatie eindigt met de vraag op welke manier het televisienieuws zal veranderen door de mogelijkheden van het internet, wat tevens een van de centrale vragen is voor de discussie.

Bernard Hammelburg gaat in gesprek met Joris van Lierop (uitgever van nu.nl), Tim Overdiek (adjunct-hoofdredacteur van het NOS Journaal), Marc Schreuder (adjunct-hoofdredacteur RTL Nieuws) en Dominique Weesie (oprichter van GeenStijl). Hoe is hun journalistieke werk veranderd en wat is hun visie op nieuwsvoorziening in de toekomst? Alle deelnemers zijn het erover eens dat internet een belangrijk medium is voor de nieuwsvoorzieningen en dat ook traditionelere media zoals krant en televisie. De werkwijze op internet verschilt echter. Waar de NOS en RTL Nieuws nieuwsberichten op hun websites voorzien van duiding en verdieping, zijn op nu.nl vaak berichten te lezen die rechtstreeks zijn overgenomen van persbureaus. Tim Overdiek geeft aan dat nu.nl eigenlijk ook geautomatiseerd zou kunnen werken. Joris van Lierop is het hier niet mee eens. Het selecteren van berichten is wat hem betreft een vak dat een echte journalist vereist.

Het onderwerp burgerjournalistiek komt ook hier uitgebreid aan de orde. Alle deelnemers verwelkomen de inbreng van de kijker/gebruiker. Bij het NOS Journaal en bij RTL Nieuws wordt deze inbreng zorgvuldig gecheckt. Nu.nl kan door de burger aangeleverd nieuws plaatsen voordat het gecheckt is. De website heeft namelijk een speciaal gedeelte voor burgerjournalistiek, dat zelfregulerend werkt.

Kan nieuws afkomstig van een burgerjournalist zomaar als journalistiek bericht worden geplaatst? Het imago van de verschillende nieuwsbrengers speelt hierbij een grote rol. Er wordt van de NOS en RTL verwacht dat zij alleen maar gecontroleerde, correcte nieuwsberichten doorgeven. Wanneer zij een fout maken, wordt dat hen strenger aangerekend dan bijvoorbeeld Nu.nl. GeenStijl kan zich permitteren om nieuws te brengen dat nog niet door een journalist is gecontroleerd. Dat wil niet zeggen dat de redactie van GeenStijl dat niet doet. Over de betrouwbaarheid van het nieuws op de weblog is men het eens: de gebruiker kan heel goed zelf inschatten wat betrouwbaar is en wat niet.

Het symposium Nieuws. Maak het mee! is georganiseerd door het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid en mogelijk gemaakt door Beelden voor de Toekomst. Daarin werken het Filmmuseum, Beeld en Geluid, Kennisland, het Nationaal Archief, de Centrale Discotheek Rotterdam en de Vereniging van Openbare Bibliotheken samen aan het redden en ontsluiten van ons audiovisueel erfgoed.