Joop de l'Ecluse

Naam	Joop de l’Ecluse
Geboren	Voorhout, 30 november 1915
Gestorven	Delft, 22 april 1983
Functies	amateurfilmer
Bekend van	Op stap (animatiefilm), U bent nummer
Periode actief
Externe info	Joop de l’Ecluse op het Amateurfilm Platform
Joop de l’Ecluse in de media Oeuvre van Joop de l’Ecluse

. . . én hebben jullie nog gelachen?

Eind jaren dertig gaat de jonge Joop de l’Ecluse aan de slag bij Hoogendoorn, een meubelzaak in Leiden. Naast verkoper ontwikkelt hij zich als een creatieve etaleur die zijn fantasie de vrije loop laat. Zo schildert hij eens De Nachtwacht op rollen papier van vier meter hoog. De meubeletalages trekken de aandacht van het winkelende publiek in de Haarlemmerstraat. Joop is opgeleid op de ambachtsschool en wil het liefste naar de kunstacademie, maar de oorlog maakt dit onmogelijk. Zijn creativiteit vindt zijn uitweg in de etalages, maar ook zal hij zijn eigen meubels gaan ontwerpen en maken onder invloed van Gerrit Rietveld. Objecten van eenvoud, goed doordacht en vooral kleurrijk. Naast de creativiteit is humor zijn andere belangrijke uitlaatklep. In de rol van clown en goochelaar is hij een graag geziene gast bij bruiloften en partijen. 'En hebben jullie nog gelachen?’ is zijn geliefde vraag aan zijn gezin jaren later bij thuiskomst van een dag werk.

Filmmaker

Het maken van films komt op zijn pad op het moment dat iemand hem vraagt wat goocheltrucs te doen zodat deze op film kunnen worden vast gelegd. Dit intrigeert hem zo dat hij spoedig daarna in de opruiming een eigen camera aanschaft voor 160 gulden. Terwijl Nederland in de ban raakt van de (zwart-wit)televisie, duurt het nog een poos voordat de beeldbuis zijn intrede doet in het gezin De l’Ecluse: Joop en zijn vrouw Lieuwkje met drie kinderen Clasien, Will en Han. Waar de beeldbuis niet direct zijn interesse wekt, wordt het filmvak zijn grootste hobby. Terwijl Lieuwkje zit te lezen, gaat Joop aan de slag in de voorkamer.

Zijn werkruimte bestaat uit een zelfgemaakte opnametafel met daarop twee lampen (‘de hoek van inval’) en in het midden zijn 8 mm camera inclusief draadontspanner. Links van hem staat een grote bandrecorder op wielen, want het geluid wordt in deze tijd nog apart van het beeld opgenomen. Om de filmpjes synchroon te laten lopen heeft hij de bruine geluidsbanden gemarkeerd met allerlei tekens. Als jonge assistent mag zijn zoon Will, hem soms helpen door gekleurde stukjes karton aan te geven of een streepje te noteren als hij een aantal handelingen heeft uitgevoerd. Ook op filmavonden bij vrienden van de Leidsche Smalfilm Liga word zijn zoon regelmatig ingeschakeld als kofferdrager. Dit is voor Will altijd een spannend en indrukwekkend moment. Eerst dat prachtige geluid van de draaiende projector, vervolgens de aanhef met die witte ballen en dan wachten tot die blauwe, rode of groene stip voorbijkomt. Dat is hét moment dat beeld en geluid samenkomen.

Genres

De Leidsche Smalfilm Liga ontvangt Joop met open armen. Een filmmaker die met poppen werkt, had de filmmakers van de Liga op dat moment nog niet in hun midden. Zijn eerste film is een poppenfilm over een goochelaar: "Professor Hocus-Pocus". Als inspiratie gebruikt hij de poppenfilms van naamgenoot Joop Geesink, die later Loeki de Leeuw zou bedenken. Evenals laat hij zich ook beïnvloeden door ‘de Walt Disney van het oosten’, de Tsjech Jiří Trnka en de Toonderstudio. Na de eerste film volgen snel andere poppenfilms: "Wals in Kleur", een orkest met afwisselende bewegende figuren, "Moppenparade", waar de poppen letterlijk de dragers zijn van diverse grappen en Kabouter en de winkelier, een poging tot een spannend verhaal dat volgens diverse juryrapporten niet altijd als zodanig wordt ervaren.

Naast poppenfilms stort hij zich ook op andere genres, zoals tekenfilms, korte speelfilms en documentaires. In het filmpje "Het ei" is hij zelf in beeld als de creator die een ei tot leven brengt. In "Snipperdag" experimenteert hij voor het eerst met beeld-voor-beeldopnames waarin hij zelf de hoofdrol speelt. Ook de rest van het gezin wordt betrokken bij het filmproces. De familie speelt letterlijk een grote rol in zijn films als personages in het verhaal. Lieuwkje is daarnaast vaak cameravrouw. Films zoals "De poppendokter", "Een schilder in de familie", "Eerste filmzondag", "Han vissen", "Kerstfeest 1956", "Willy's vijfde verjaardag" en vele vakantiefilms zijn voorbeelden van de korte speelfilms met daarin het gezin als filmfamilie. In de tekenfilm "Idylle in vogelland" verwijst Joop ook nadrukkelijk naar de harmonie in de familie.

Techniek

Veel films maakt hij in stop-motion, wellicht omdat hij simpelweg geen telelens had. De techniek maakt het hem tevens mogelijk om dichterbij zijn objecten te komen door in te zoomen onder een hoek naar bijvoorbeeld een kerkklok. Het levert spectaculaire resultaten op. In de huiskamer van de Heemskerkstraat 63 in Leiden worden zo vele filmpjes gemaakt. Vijf maanden voor 2,5 minuut, of anders gezegd: vijfduizend opnames voor één verhaal.

Voorafgaand aan de films is Joop meestal zes maanden bezig met het noteren van ideeën, het ontwikkelen van storyboards, het tekenen van figuurtjes en het maken van de achtergronden. Tijdens al die uren van schilderen, uitsnijden en knippen luistert hij steevast naar de Radiodistributie. Later zou hij zelf in een interview in de Delftse Post zeggen dat muziek vaak leidend is voor het bewegen van de figuren of de dingen die hij gebruikt. Daarnaast vergt het ook de opperste concentratie, want doordat hij geen gebruik maakt van sheets, zou het al snel veel te duur worden. Na alle voorbereiding wordt de film volgens het draaiboek in zestien beeldjes per seconde op film gezet.

Dan volgt een spannende tijd. De film wordt nauwkeurig verzonden in gele Kodak-enveloppen. Drie weken duurt het retourtje van en naar de ontwikkelcentrale in Rijswijk. Een keer gaat dit goed mis. De filmpjes gemaakt voor de door de EEG uitgeschreven foto- en filmwedstrijd Europa, gisteren en morgen komen totaal overbelicht terug. De teleurstelling druipt af van Joops gezicht. Wekenlang had hij in Leiden rondgelopen om oude en nieuwe gebouwen van de stad door middel van stop-motion in beeld te brengen. Deze tijdrovende bezigheid was teniet gedaan door de mislukte ontwikkeling en overdoen was geen optie door de deadline van de wedstrijd. Middenin deze teleurstelling komt hij met een oplossing. Hij brengt ecoline inkten direct aan op het smalle cellulose en droogt ze tegen het peertje dat boven zijn werkplek hangt. Het resultaat is verbluffend: drie minuten film met een gekleurde craquelélaag op muziek van een electronische Bach. Mind-boggling. Joop vliegt vervolgens een paar weken later naar Nice om zijn prijs op te halen. Het zou niet de enige prijs zijn die hij ontvangt. Hij ontvangt in de jaren vele prijzen, waaronder uit handen van onder anderen Louis van Gasteren en AVRO’s Wim Bosboom.

Humor en kritiek

Zoals eerder genoemd speelt humor een belangrijke rol in zijn leven en zo neemt het ook een prominente plek in in veel van zijn films. Hij geeft "Wilhelmina Tell" in de gelijknamige film een gezicht en laat in 13 zien dat er veel verkeerd kan gaan tijdens het maken van een film. In "De krant van Nederland" reageert hij door middel van krantenknipsels op vreemde koppen in de krant. "Op stap (animatiefilm)", zijn enige film op 16 mm, gaat over een mannetje dat zijn eigen wereld tekent en in de "Vrolijke Vakantie-Expres" speelt een groep muzikanten hun melodieën in een treintje tot het uit het zicht is verdwenen.

Naast de lichtvoetigheid klinkt er ook regelmatig een kritische houding tegenover de mensheid door. Honger en ongelijkheid in de wereld worden in "Ripavo" tegen het licht gehouden. In "U bent nummer", volgens zijn zoon Han zijn beste film, geeft hij aan dat het leven voor velen bestaat uit cijfers en getallen. Het verhaal eindigt met een standbeeld van de hoofdpersoon die een leeftijd bereikt van 68 jaar. Opvallend genoeg ook de leeftijd waarop onze vader zou overlijden. Tijdens zijn crematie heeft de familie deze film, een van zijn laatste tekenfilms, getoond. Zonder de muziek van de film, maar met het zo karaktervolle geluid van de 8 mm projector.

Zijn oeuvre is overgedragen aan het voormalig Smalfilmmuseum en wordt nu beheerd door Beeld en Geluid. Zijn werk is online te zien op het Amateurfilm Platform