Ultraphon

Ultraphon 'potkachel'-grammofoon (bron: Fotoarchief Beeld en Geluid)

Ultraphon 'potkachel'-grammofoon (bron: Fotoarchief Beeld en Geluid)

Profiel

Naam = Ultraphon

Vervaardigd door = Nederlands-Duitse onderneming Ultraphon

Functie = platenspeler

In gebruik vanaf = begin jaren twintig 20e eeuw

In gebruik tot = eind jaren twintig 20e eeuw

Beeld en Geluid archiefnummer = BG0132410_01 (voorkant) en BG0132410_10 (zijkant)

Deelonderwerp

Het lijkt op een potkachel of pedaalemmer, maar is een exclusieve 78-toerenplatengrammofoon van de Duits-Nederlandse fabrikant Ultraphon. Ontworpen begin jaren twintig door de Duitser Heinrich Küchenmeister. Om een ruimtelijker en warmer geluid te creëren bedacht hij een platenspeler met draaiplateau en twee toonarmen en twee luidsprekeropeningen.

Binnenwerk

Toonarmen (bron: Holger Ellgaard via Creative Commons-licentie)

Beide toonarmen worden op een vaste afstand van elkaar in dezelfde platengroef geplaatst. Op het geluid van de eerste arm volgt direct het geluid van de tweede arm. Op 1/100 van een seconde om precies te zijn. Het geluid van de tweede arm ijlt als het ware na op het geluid van de eerste arm. Het warme verrijkte geluid uit de luidsprekers lijkt op stereo maar is het niet. Pseudo-stereo is een betere term.

Deze zwaar gepatenteerde - de Ultraphon mocht alleen in Duitsland worden verkocht - peperdure grammofoon was alleen bestemd voor de happy few in de samenleving van toen. Doordat beroemdheden als dirigent Wilhelm Mengelberg e.a. de Ultraphon aanprijzen, wordt deze merkwaardige doch goed spelende constructie onder de grammofoons toch nog frequent aangeschaft. De eerste serie Ultraphons is uitgerust met een veermotor en moet worden aangeslingerd. Latere versies hebben een ingebouwde elektromotor.

Hoe klinkt de Ultraphon? Klik hier

Voor meer platenspelers zie: Thorens Excelda en Mikifoon