Filmdienst der NSB
| Naam | Filmdienst der NSB |
| Oprichting | 1931-1944 |
| Oprichter | Anton Mussert |
| Werknemers | G.J Teunissen |
| Locatie | {{{locatie}}} |
| Bekende producties | De leider der NSB bezoekt Dordrecht, Hagespraak van de NSB te Lunteren, De leider bezoekt Rotterdam |
NSB
De Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) werd opgericht in 1931 en geleid door A.A. Mussert. Het was een anti-parlementaire, extreem-rechtse politieke partij die streefde naar een nationaal-socialistisch bewind. Er moest een Groot-Nederlands rijk komen, waartoe ook Vlaanderen zou behoren. Onder Duitse invloed kreeg de NSB een sterk antisemitisch karakter. De beweging kende in 1943 haar hoogtepunt met zo'n 100.000 leden.
Filmdienst der NSB
Met de Duitse inval in 1940 kreeg de NSB-propaganda nieuwe kansen. Mussert zag zichzelf als de toekomstige heerser van Nederland en koos openlijk de kant van de bezetter. Omdat de filmcamera’s van de NSB bij het Duitse bombardement op Rotterdam verloren waren gegaan, werden productiemaatschappijen Polygoon en Profilti door de Duitsers verplicht de NSB met filmopnames terzijde te staan bij het verkondigen van de ‘Nieuwe Tijd’.
De Filmdienst der NSB viel als organisatie rechtstreeks onder de NSB. Geïnspireerd door nazi-Duitsland presenteerden deze propagandamakers smalfilms, om de tienduizenden ‘kameraden’ in het land op de hoogte te brengen van recente bijeenkomsten en toespraken. De films vertellen over het ideaalbeeld dat de NSB haar leden en de volksgenoten wilde voorspiegelen: orde, discipline, tucht, patriottisme, volksbelang voor individueel belang. De films laten zien aan welke emoties de NSB probeerde te appelleren: eensgezindheid, saamhorigheid en lotsverbondenheid.
De opnames geven een indruk van de waarde die de NSB - en in het algemeen fascisten en nationaalsocialisten - hechtten aan film als laagdrempelig propagandamiddel om het volk tot De Nieuwe Tijd te bekeren. Mediamanipulatie is niet door de fascisten uitgevonden maar zij behoorden in de twintigste eeuw wel tot de eersten die op grote schaal nieuwe media zoals foto, film en radio benutten om hun boodschap te verkondigen onder de gewone man en vrouw.
In 1941 stelde Mussert filmregisseur en NSB-lid G.J Teunissen aan als leider van de ‘Filmdienst der N.S.B’. Onder leiding van de ervaren Teunissen werden de zaken professioneel aangepakt. Een eigen filmjournaal, ‘Spiegel der Beweging’ moest het Nederlandse bioscooppubliek voor de NSB winnen.
Spiegel der Beweging
De Filmdienst heeft tijdens de bezetting de macht over het Nederlandse bioscoopwezen, waardoor ze in staat zijn de bioscopen verplicht te stellen tot het vertonen van de NSB-propagandafilms. Bioscoopbezoekers krijgen voorafgaand aan de hoofdfilm de 'Spiegel der Beweging' te zien, het verplichte filmjournaal van de NSB, bedoeld om de Nederlandse bevolking voor zich te winnen. Maar er is nogal wat weerstand tegen deze NSB-propaganda. Er werd tijdens deze voorfilms opvallend vaak gehoest, gekucht en gemompeld waardoor de boodschappen nauwelijks te horen waren.
Enkele voorbeelden van films uit de serie Spiegel der Beweging zijn Hagespraak van de NSB te Lunteren (1940), Verbroederingsbijeenkomst der NSB en NSDAP (1941), De leider bezoekt Rotterdam (1941), Zojuist verschenen (1941), Vertrek 150 man van de Nederlandse SS naar het oostfront (1942), Bezoek Mussert Kaderschool (1943) en Zomerzonnewendefeest (1943).
Fotodienst der NSB
Een ander deel van de propaganda van de NSB bestond - naast de films van de Filmdienst - uit foto's van de Fotodienst. De NSB-Fotodienst was verantwoordelijk voor alle foto's gemaakt in opdracht van de NSB. Een deel van deze foto's bevindt zich in de archieven van het NIOD en een deel ligt bij het Nationaal Archief.
Bioscoopjournaals in bezettingstijd
In juni van 1940 besluiten de Nazi’s dat de twee filmfabrieken Polygoon en Profilti niet meer zelfstandig het journaal mogen produceren, maar moeten samenwerken met het Duitse filmverhuurkantoor ‘Tobis’. Er ontstaat een werkgemeenschap tussen Polygoon en Profilti, waarbij Profilti het produceren van films op zich neemt. De productie van de films staan vanaf dat moment echter onder volledig toezicht van de bezetter. Beide filmfabrieken gaan akkoord met deze samenwerking om inbeslagname van apparatuur en laboratoria te voorkomen. Vanaf 1941 verzorgen Polygoon en Profilti het Tobis Nieuws wekelijks om de beurt.
Zo maakt het bedrijf films over Duitsgezinde onderwerpen, zoals nationaal-socialistische parades en toespraken en NSB-bijeenkomsten. Al snel zijn de films en journaals die zowel door Polygoon als Profilti worden gemaakt niet meer dan Nazi-propaganda. De productie van films komt in het najaar van 1944 volledig stil te liggen. Door gebrek aan elektriciteit is het niet mogelijk films te produceren. Bovendien zijn vrijwel alle bioscopen dan al gesloten.
Geconfisqueerd oorlogsmateriaal
In 1944 vond het Besluit ontbinding landverraderlijke organisaties (BOLO) plaats. Dit besluit gold zowel voor de NSB als voor daaraan verwante en andere nationaal-socialistische en fascistische organisaties. De lijst behorend bij het BOLO vermeldde 41 organisaties waarvoor het besluit van toepassing was. Ingevolge het BOLO werden al deze organisaties ontbonden en verviel hun vermogen aan de Nederlandse Staat. De collectie van de Filmdienst der NSB kwam als zodanig bij het RVD Filmarchief terecht en daarmee later bij Beeld en Geluid, als rechtsopvolger van het RVD Filmarchief.
Een selectie van de films is te vinden onder de categorie propagandafilms, zie https://wiki.beeldengeluid.nl/index.php/Categorie:Propagandafilm
WO2 Open Data Depot
Vanuit het Netwerk Oorlogsbronnen is binnen het WO2 Open Data Depot het doel gesteld om meer kwalitatief hoogwaardige digitale bronnen rondom het thema Tweede Wereldoorlog beschikbaar stellen voor het brede publiek.
Het NIOD geeft in mei 2018 een deel - ongeveer 800 - van de foto's van de Fotodienst der NSB als open data vrij. Beeld en Geluid doet hetzelfde met zo'n 170 films van de Filmdienst der NSB. Hierdoor komt deze spraakmakende historische foto-en filmcollectie nu voor het eerst vrij voor het publiek om verder laagdrempelig onderzoek mogelijk te maken en te stimuleren.
De films van de Filmdienst en de foto's van de Fotodienst der NSB staan op Wikimedia, zie https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Media_from_Netwerk_Oorlogsbronnen
De set films van de Filmdienst staat ook klaar voor laagdrempelig hergebruik op Open Beelden, zie https://bit.ly/2sbJT6q
