Lex Lammen

Lex Lammen

Naam	Lex Lammen
Geboren	Amsterdam, 27 juni 1938
Gestorven	Amsterdam, 24 juli 2018
Functies	radiomaker, presentator, commentaarstem
Bekend van	Tombola (radio), Echo, KRO's Jazz Connection, Adres onbekend, Onder tafel
Periode actief
Werkt samen met	Anne van Egmond, Henk Mochel
Media
Gallery	Gallery
Lex Lammen in de media Oeuvre van Lex Lammen

Geschiedenisleraar, jazzdrummer én radioman.

Jeugd

Lex Lammen is een geboren en getogen Amsterdammer. Gedurende zijn jongensjaren woont hij op de Admiraal de Ruyterweg met zijn vader, moeder, zus, opa en oma. Vader doet in papier en moeder werkt op kantoor. Thuis wordt veel naar de radio geluisterd, naar de draadomroep en naar opa’s “grote Philips-bak” die ongeschonden de oorlog is doorgekomen.

Hoewel het gezin niet gereformeerd is, gaan de kinderen naar een gereformeerde Lagere School. Later bezoekt hij vanaf 1950 het Gereformeerd Gymnasium op de Keizersgracht. In 1956 besluit hij die opleiding met een bèta-diploma.

Dienst en studie

Helaas is Lammen er zich dan niet van bewust dat hij daarmee geen toegang krijgt tot zijn voorkeursstudie, geschiedenis. De Politiek-Sociale Faculteit van de Amsterdamse Gemeente Universiteit moet voor vervanging zorgen. Die biedt colleges in economie, sociologie, boekhouden, recht en ook moderne geschiedenis, dit laatste door professor Presser. Na enige tijd blijkt de PSF Lammen toch niet te bieden wat hij er van verwacht en hij raakt gedemotiveerd. Dit komt mede doordat hij in de muziek verzeild raakt en met een eigen ensemble, The Birdland Combo, begint op te treden. Wanneer de toelatings-regels voor de geschiedenisopleiding worden aangepast en ook “bèta’s” worden toegelaten, wil Lammen alsnog geschiedenis gaan studeren. Professor Presser raadt hem echter aan eerst in dienst te gaan. Na bijna twee jaar diensttijd (met een opleiding tot tolk/vertaler Russisch) begint hij in 1962 aan zijn studie geschiedenis, die hij in 1975 voltooit met het doctoraal examen. Hij is dan inmiddels getrouwd en vader. Sinds 1971 is Lammen geschiedenisleraar op een Amsterdamse en enige tijd ook op een Hilversumse HAVO. Later zal die HAVO opgaan in de pedagogische academie IPabo, met vestigingen in Amsterdam en in Alkmaar, waar Lammen tot zijn pensionering in 2003 aan verbonden is gebleven.

Muzikant en eerste aanraking met radio

Vanaf zijn vijftiende houdt Lammen zich bezig met slagwerk en bekwaamt hij zichzelf daarin door drumles te geven. “Je leert meer van les geven dan van les krijgen” is altijd zijn standpunt geweest. Sinds het begin van zijn studententijd speelt hij in diverse, grote en kleine combinaties, waarvan The Birdland Combo als eigen ensemble hem het meest aan het hart gaat. Daarmee maakt hij in 1958 een festivaltournee door Polen. Als de band in Gdansk verblijft, schrijft Lammen een brief aan de VARA om de aandacht op zijn orkest te vestigen. Dit resulteert in een aantal radio-opnamen bij die omroep en een interview met Herman Stok. Wanneer Lammen ingaat op een uitnodiging van regisseur Joop Söhne om mee te maken hoe het programma in elkaar gezet wordt en hij onder andere technicus Ed Bos losse zinnen uit het interview vlekkeloos aan elkaar ziet monteren, raakt hij gefascineerd door het radiobedrijf. Het is een fascinatie die nooit is overgegaan.

Enkele jaren later wordt de Engelsman Steve Race, die jazzprogramma’s maakt voor de BBC, zijn grote voorbeeld op het vlak van platenprogramma’s samenstellen. Als Lammen, net uit dienst, in 1962 met de musicalgroep van de AMVJ uit Amsterdam naar Londen gaat om daar enkele musicals te zien, komt het tot een persoonlijke ontmoeting met Race. Deze nodigt hem uit voor een langer bezoek en neemt hem dan mee naar Londense Jazzclubs en ook naar de BBC-studio. Thuis laat Race hem zien hoe hij programma’s in elkaar zet. Nu weet Lammen zeker dat hij dat ook wil. Na enkele maanden in Frankrijk actief te zijn geweest met het Amsterdam Quintet in verscheidene Amerkaanse legerclubs, schrijft hij begin 1963 een brief naar de KRO, op dat moment de enige omroep zonder een eigen jazzprogramma. Lammen doet het voorstel in die leemte te komen voorzien. Manus Willemsen, hoofd van de muziekuitzendingen, nodigt hem uit tot een gesprek en dat leidt tot een serie jazzprogramma’s via de KRO-radio, te beginnen in september 1963. Na enige tijd wordt hij gevraagd deel te nemen aan een nieuw te vormen team van omroepers, samen met andere freelancers als Anne van Egmond, Donald de Marcas, Frans Killian en Hans van Willigenburg. Van een opleiding is geen sprake, hooguit geeft Martha Doyle, als chef van de afdeling “Continuïteit” af en toe wat tips. Meer presentatie-opdrachten volgen, waaronder in het programma Pizzicato, dat de opstap zou worden naar het latere Adres onbekend.

Televisie

Nadat de regisseur van de AMVJ- musicalgroep, Dick van den Ende, producer is geworden bij de NCRV-televisie, doet hij voor het spelprogramma Eén tegen allen een beroep op Lex Lammen en enkelen van diens vrienden om te assisteren. Tijdens het afrondingsfeestje aan het eind van het seizoen komt Lammen in contact met de secretaresse van Dick Houwaart, eindredacteur van de actualiteitenrubriek Attentie. Dankzij deze connectie krijgt hij van Houwaart bij wijze van proef de opdracht een werkstuk te maken over de Nederlandse Unie, de overkoepelende organisatie die in het begin van de Tweede Wereldoorlog de verboden partijen moest zien te vervangen. Kort daarna wordt Lammen gevraagd om Attentie te helpen presenteren en om films voor dit actualiteitenprogramma in te spreken. Daarnaast is hij een paar keer als drummer actief in NCRV-televisieprogramma’s als Jazz in de Woudstee en Hootenanny in Holland. In 1966 werkt hij mee aan Wij maken een musical, waarin een bezoek wordt gebracht aan de Stichting Amsterdams Musical Theater, de semi-professionele voortzetting van de AMVJ-musical groep.

Als Lammen in 1967 enige tijd naar Argentinië gaat om de familie van zijn aanstaande vrouw Marta te ontmoeten, komt er een einde aan zijn TV-presentatiewerk voor de NCRV. Hij blijft na terugkeer nog wel TV-films inspreken, met name voor Henk Mochel. Zo brengt hij voor Mochel een keer zijn drumstel mee naar de studio om een “leader” met een draaiende wereldbol van ritmische begeleiding te voorzien. Dit vindt hij interessant om te doen, maar het blijft bij die ene keer - anders dan zijn bijdragen aan het NCRV-programma Farce Majeure, waar hij zes jaar lang de moriteit Ja, dat is uit het leven gegrepen helpt begeleiden als “de drummer met het petje”.

Het inspreken van teksten voor allerlei televisieproducties van diverse omroepen is Lex Lammen blijven doen tot in 2003, maar presentatie voor de camera komt er niet meer van, afgezien van het KRO-televisieprogramma Spoorloos, dat zich baseert op de succesvolle radio-uitzendingen van Adres onbekend.

Radio

Wat begint met het maken van jazzprogramma’s en die zelf voor de microfoon te brengen, groeit uit tot een lange radiocarrière in allerlei combinaties en over tal van onderwerpen. Zo raakt Lammen, na diverse programma-reeksen als Holster en Swing-time en een zomer Radio Tour de France, in 1973 gekoppeld aan Anne van Egmond voor het programma Tombola. Het klikt meteen tussen de beide presentatoren, die vrienden voor het leven worden. Tombola op de zondagavonden is een groot succes, met soms meer dan een miljoen luisteraars. Lex Tondeur verzorgt daarvan namens de KRO de productie. Hij is de samensteller, maar houdt ook in belangrijke mate rekening met de inbreng van de beide freelance-presentatoren. Na ruim vijf jaar besluit de KRO-programmaleiding om Tombola op te heffen. Het duurt dan enkele jaren eer de samenwerking van Anne van Egmond met Lex Lammen wordt voortgezet, deze keer in Adres onbekend, dat Anne een tijdlang presenteert. Clementine Puik verzorgt de bewerkelijke productie ervan en Lammen - die er twintig jaar bij betrokken zal blijven - geeft de stand van zaken en de telefonische reacties door, die zo vaak bepalend zijn voor het verdere verloop van dit “live” uitgezonden radioprogramma.

Tijdens de loop van Tombola wordt Lammen ook presentator van Echo magazine, de actualiteitenrubriek van de KRO-radio. Hij leest de verbindende teksten tussen de interviews en interviewt ook zelf. Persoonlijk sterk betrokken is hij bij 1984, een serie van vijf programma’s naar aanleiding van het boek van George Orwell en met muzikale verbindingen door het Metropole Orkest. Henk Bouwman is daarvan de producer en Lammen levert en leest de verbindende teksten.

In het seizoen 1989-1990 komt er nog een vervolg vanuit Echo. Voor het programma Onder tafel nodigen leden van de Echo-ploeg gasten uit (politici, bisschoppen, wetenschappers) om met een Echo-redacteur en Lammen een uur in gesprek te gaan. De titel van het programma verklaart het tijdstip van uitzenden, rond de klok van zeven. Bovendien staat er, naar goed-Bourgondische KRO-traditie, ook altijd een smakelijk buffet klaar voor de gasten en de Echo-gastheren.

Nine o’clock Jazz en de Jazz Connection

Sinds april 1979 beschikt de KRO-radio met Nine o’clock jazz weer over een volwassen jazzprogramma, dat via Hilversum I wordt uitgezonden tussen 21.00 en 22.00 uur op de vrijdagavonden. Henk Bouwman, Edwin Rutten en Lex Lammen zijn de samenstellers, terwijl Lammen het platendeel en de presentatie voor zijn rekening neemt. Concerten door het Metropole Orkest onder leiding van Rogier van Otterloo of Rob Pronk vormen regelmatige hoogte-punten, naast optredens in het KRO-Bovenrestaurant door Conservatorium-studenten vóór de pauze en muzikanten met al gevestigde reputaties erna. Van dit alles zijn Henk Bouwman en Edwin Rutten de producers, terwijl Lex Lammen de rol van gastheer vervult.

Tot eind september 1984 zal Nine o’clock jazz bestaan. Als gevolg van bezuinigingen moeten de grootscheepse concerten en compositie-opdrachten beperkt worden en wordt de jazz-redactie verkleind. Zonder Edwin Rutten en het Metropole Orkest gaan producer Henk Bouwman en samensteller/presentator Lex Lammen nu verder met KRO’s Jazz Connection. Het wordt een programma, dat zich van de concurrentie onderscheidt door eigen opnamen binnen en buiten de studio, door de jazz-quiz Ask me now en zeker ook door de twee-wekelijkse columns van Dick Sudhalter uit New York onder het motto A Scrapple from the Apple.

KRO’s Jazz Connection bestaat tot eind mei 1993, als de KRO-programmaleiding besluit over te gaan tot “verjonging”. Voor de dan 55-jarige Lex Lammen betekent dit het einde van dertig jaar radiowerk voor deze omroep.

Afgezien van nog een zomerseizoen bij de NOS, waarvoor hij het programma Side-men maakt, heeft hij sindsdien niet meer bij de grote omroepen gewerkt.

Op aandringen van nieuwslezer en jazzliefhebber Pim Gras besluit hij uiteindelijk om voor de Concertzender programma’s te maken. Het worden twee soorten platenprogramma’s: Het grote geluid, dat over bigbands gaat en The Jazz Connection waarin hij één solist volgt. Deze Concertzender- programma’s presenteert hij nog steeds. Zij worden bij een technicus thuis opgenomen, waarna de programma’s via het internet beschikbaar komen voor de liefhebbers.

Andere activiteiten

Behalve aan omroep-microfoons heeft Lex Lammen in de loop der jaren zijn stem diverse malen geleend aan voorlichting in verscheidene musea en tentoonstellingen en sprak hij het luisterboek Advocaat van de duivel van John Grisham in.

Naast zijn werkzaamheden achter microfoons en de actieve muziek-beoefening van achter zijn slagwerk, is hij vooral -en met hart en ziel- lange tijd betrokken geweest bij het onderwijs, sinds begin jaren zeventig als geschiedenisleraar op de HAVO en Pedagogische Academie van De Voorzienigheid, tegenwoordig de Hogeschool IPabo Amsterdam.

In het verlengstuk van deze lessen voor de klas zijn in allerlei bladen historisch getinte artikelen van zijn hand verschenen en bij uitgeverij AMBO een boek over de komst van de Romeinen in Nederland, Drusus in de Betuwe (1989). Bas Lubberhuizen heeft intussen De kromme Admiraal (2006) uitgegeven, waarin Lex Lammen over zijn opgroeien in de Amsterdamse Admiralen-buurt vertelt.