Adriaan van Dis

Adriaan van Dis

Naam	Adriaan van Dis
Geboren	Bergen NH, 16 december 1946
Functies	schrijver, presentator
Bekend van	Hier is ... Adriaan van Dis Zomergasten, Van Dis in Afrika
Periode actief	1983 - heden
Werkt samen met	Ellen Jens
Media
Externe info	Website Adriaan van Dis
Adriaan van Dis in de media Oeuvre van Adriaan van Dis

Op televisie verschijnt Adriaan van Dis, afkomstig uit een smelkroes van twee culturen, als een keurige verschijning in een fraai maatkostuum. Voor veel kijkers spreekt hij bekakt. Van Dis is verbaal begaafd, intelligent, charmant, erudiet, houdt afstand en tutoyeert zijn gasten niet. Ook is hij sociaal bewogen, onder andere met bewoners in de Derde Wereld of de tegenstellingen tussen arm en rijk in eigen land. Van Dis is biseksueel en zegt in staat te zijn met een handoplegging mensen te genezen. Deze bovennatuurlijke gave zou hij echter spaarzaam gebruiken.

Jeugd

Adriaan van Dis komt uit een bijzonder nest. Zijn vader is militair in het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL). Zijn moeder heeft al kinderen uit een eerder huwelijk met een Indische man. Na een grote militaire carrière wordt hij in de oorlog gefusilleerd. Zijn vader heeft gediend onder zijn moeders eerste man. Het tweetal huwt niet, omdat Adriaans vader niet kan scheiden van zijn eerste echtgenote. Adriaan van Dis groeit op in een Indisch milieu in Nederland. Zowel zijn vader als moeder en drie zusjes hebben in Nederlands-Indië in een Jappenkamp geïnterneerd gezeten. Zijn vader heeft als dwangarbeider gewerkt aan de beruchte Birma-spoorweg. Het gevolg is een gehavend gezin; onwettig kind, ongelukkige jeugd. Het is dan ook niet raar dat dit sporen heeft achtergelaten op Adriaan. In een interview met Ischa Meijer omschrijft hij zichzelf als iemand met zeventien karakters.

Het gezin, dat antroposofisch angehaucht is, verhuist naar Hilversum. Adriaans vader overlijdt wanneer hij elf jaar is aan de A-griep. Na de middelbare school (HBS) studeert Adriaan van Dis Nederlands en Zuid-Afrikaans. Tijdens zijn studie aan de universiteit in Amsterdam publiceert hij voor NRC-Handelsblad. Later wordt hij redacteur van dit dagblad. Tot 1982 is hij verantwoordelijk voor de zaterdageditie van deze krant. Van 1987 tot 1992 is Adriaan ook redacteur van het tijdschrift De Gids.

Televisie

Op 16 maart 1983 verschijnt Van Dis voor het eerst op televisie met Hier is ... Adriaan van Dis . Dit VPRO-programma is negen seizoenen lang op het scherm. In de loop der jaren verandert alleen de naam (Van Dis in De Balie, Van Dis in de IJsbreker), niet de formule. Ondanks de diepgaande, vaak intellectuele gesprekken (voornamelijk met schrijvers) kijken relatief veel mensen naar hem. In de hoogtijdagen haalt Van Dis twee en een enkele keer zelfs vier miljoen kijkers. Karakteristiek voor zijn hoffelijke optreden is het geheel eigen begroetingsritueel. Na een uitvoerige inleiding, een stevige handdruk en steevast de vraag of de gast(e) rode wijn, witte wijn of een glas water prefereert.

Van Dis is vier seizoenen lang de presentator van Zomergasten (1999 tot 2002). In 2008 verschijnt de documentaireserie Van Dis in Afrika, waarin hij door Zuid-Afrika, Namibië en Mozambique reist, op zoek naar parallellen en contrasten met de huidige West-Europese samenlevingen. In 2012 wordt de documentaireserie Van Dis in Indonesië uitgezonden. Hij gaat hierin op zoek naar zijn eigen verleden, en de sporen die Nederland in Indonesië heeft achtergelaten. In 2012 schrijft Van Dis de tekst van het Groot Dictee der Nederlandse Taal, getiteld 'Zijn waar wij niet zijn'. In hetzelfde jaar is hij zelf een van de Zomergasten. Van Dis treedt veelvuldig op als commentator of tafelheer in De wereld draait door. Hij krijgt zelfs eenmaal per jaar een eigen podium: aan de vooravond van de Boekenweek presenteert Van Dis zijn bekende literaire hit Hier is ... Adriaan van Dis. In 2016 treedt hij op in het tweeluik Kijken in de ziel: schrijvers (2016), waarin Coen Verbraak schrijvers interviewt.

Behalve presenteren is Van Dis ook verschillende malen te zien als gast in andere programma’s. Zo speelt hij een gastrol in de zesdelige comedyserie Op zoek naar Yolanda van Wim T. Schippers en is zijn literaire werk aanleiding voor menig programmamaker om hem in de studio uit te nodigen. Als schrijver is Van Dis begaan met de verwikkelingen rond zijn Iraanse collega Salman Rushdie. Het door de Iraanse leider Khomeiny uitgesproken doodvonnis (1989) is voor Van Dis aanleiding om voorzitter te worden van het Rushdie Defence Committee. In 1998 reageert hij op de opheffing van de fatwa over Rushdie.

Op 4 mei 1998 houdt Van Dis de voordracht Een deken van herinnering tijdens de Nationale Dodenherdenking op de Dam in Amsterdam.

Prijzen en onderscheidingen

Gouden Ezelsoor voor Nathan Sid (1984).

Zilveren Nipkowschijf voor Hier is ... Adriaan van Dis (1986).

Nieuwe Clercke-Pico Bello-prijs voor zijn verdiensten voor de Nederlandse literatuur (1994).

Trouw Publieksprijs voor het Nederlandse boek voor Indische duinen (1995).

Gouden Uil voor Indische duinen (1995).

Groenman Taalprijs vanwege zijn helder en creatief taalgebruik (2007).

Zilveren Nipkowschijf voor Van Dis in Afrika (2008).

E. Du Perronprijs voor de verhalenbundel Leeftocht: veertig jaar onderweg (2008).

Gouden Ganzenveer (2009).

Constantijn Huygens-prijs voor zijn gehele oeuvre (2015).

Libris Literatuur Prijs voor Ik kom terug (2015).

Publicaties

Nathan Sid (1983).

Een bord met spaghetti (1984).

De Rat van Arras (1986).

Casablanca (1986).

Een barbaar in China (1987).

Zoen (1987).

Zilver of het verlies van de onschuld (1988).

Een keuze uit mijn vrolijke doodsgedachten (1988).

Het beloofde land: een reis door de Karoo (1990).

In Afrika (1991).

De man uit het Noorden (1992).

Waar twee olifanten vechten – Mozambique in oorlog (1992).

Classics (1993).

Indische Duinen (1994).

Wij, koningin (1995).

Totok (1996).

Adriaan van Dis. De zandkastelen van je jeugd (1996).

Palmwijn (1996).

Een waarze sat (1997).

Een deken van herinnering (1998).

Totok (1998).

Dubbelliefde (1999).

Op oorlogspad in Japan (2000).

Familieziek (2002).

Vrijtaal (2003).

Onder het zink. Un abécédaire de Paris (2004).

Op de televisie (2007).

Leeftocht. veertig jaar onderweg (2007).

De Wandelaar (2007).

Stadsliefde (2011).

Ik kom terug (2014).