Radio Herrijzend Nederland

Na de bevrijding van het zuiden van Nederland in september en oktober van 1944, startte de radio-omroep Radio Herrijzend Nederland met de uitzendingen vanuit de Brabantse stad Eindhoven. De doelstelling van de omroep was om het bevrijde deel van Nederland van ‘het echte’ nieuws te voorzien, dat vrij was van Duitse propaganda. Tevens was er de intentie de luisteraars in de nog bezette delen van het land moed in te spreken.

Philips

Op 19 september 1944, vlak na het nieuws over de bevrijding van het zuiden van Nederland, reisde voorman van Radio Oranje, H.J. van den Broek, af naar het bevrijde Eindhoven om daar een nieuwe radio zender op te starten. Het elektronicabedrijf Philips had al tijdens de oorlog in het geheim gewerkt aan het bouwen van een radiozender en verleende alle medewerking aan het plan voor een nationale zender. Niet alleen had Philips de technische kennis en apparatuur in huis om mee te werken aan de zender, ook waren veel van de medewerkers voor de nieuwe omroep afkomstig uit Philips-kringen. Zo was Joop Landré, die aangesteld werd als chef nieuwsdienst bij Radio Herrijzend Nederland, eerder werkzaam geweest als voorlichter bij Philips. Ook Gabri de Wagt en Arie Kleijwegt, die de eerste redacteur van Herrijzend Nederland werd, waren voormalig Philips-medewerkers. Karel Nort, die voorheen omroeper bij de AVRO was geweest, was uit Hilversum vertrokken toen de Duisters daar het omroepbestel hadden overgenomen; ook hij was in 1943 bij Philips aan de slag gegaan. Zangeres en omroepster Netty Rosenfeld was een van de weinige vrouwelijke medewerkers van de nieuwe zender.

Op maandag 2 oktober 1944 was de allereerste proefuitzending van Radio Herrijzend Nederland, op golflengte 420 meter. De volgende dag zou de eerste dag zijn waarop een volledig programma werd uitgezonden. De belangrijkste doelstellingen van de zender waren het publiek te informeren en eveneens te bemoedigen.

Nieuws, Actualiteiten en Religie

Naast actualiteiten en beschouwingen op het nieuws, zou er voor de muziek een belangrijke rol weggelegd zijn. In eerste instantie bleek dit echter een probleem; de platencollectie van Philips was bij lange na niet groot genoeg om een aantal uitzendingen te vullen, bovendien waren de platen van slechte kwaliteit. Tot genoegen van de medewerkers van Radio Herrijzend Nederland wilden de Eindhovenaren zelf wel een steentje bijdragen en werden er ruim 2500 grammofoonplaten verzameld. Ook werden er speciale godsdienstige uitzendingen verzorgd, met zowel katholieke als protestante bijdragen.

Hoewel Radio Herrijzend Nederland vanuit het bevrijde gebied opereerde, stond de zender toch onder toezicht. Het Nederlandse Militair Gezag controleerde de inhoud van alle uitzendingen. Omdat de vijand nog niet helemaal verslagen was, kon een radiobericht bepaalde zaken verraden waar de bezetter voordeel aan zou hebben. Zo waren berichten over bijvoorbeeld het weer niet geoorloofd; de vijand luisterde immers mee en kon zijn strategieën daarop aanpassen. Om bepaalde boodschappen toch over te kunnen brengen aan verzetstrijders en bewoners in de bezette gebieden maakte de omroep gebruik van gecodeerde berichten zoals “de halve peer is rijp”of “de melk kookt over.” In het begin van 1945 telde de zender 120 medewerkers.

Bevrijding

Toen op zaterdag 5 mei 1945 de capitulatie van de Duisters in heel Nederland bekend werd, was het voor de medewerkers van Radio Herrijzend Nederland nog de vraag wat er na de bevrijding met de zender zou gebeuren. Het hoofd van het Militair Gezag had in de eerste plaats besloten dat Radio Herrijzend Nederland na de bevrijding onmiddellijk uit de lucht gehaald zou worden. Een afdelingschef moest daarna zo snel mogelijk afreizen naar Hilversum om overleg te plegen met de omroepen over wanneer de uitzendingen weer zouden hervatten. De naam ‘Herrijzend Nederland’ zou in de eerste plaats gewoon blijven bestaan. De omroepbazen, die inmiddels weer naar Hilversum waren teruggekeerd, zaten echter niet te wachten op versterking vanuit Eindhoven. De medewerker van Radio Herrijzend Nederland die op 8 mei 1945 in Hilversum bij de omroeporganisaties aanklopte om te overleggen, werd meteen weggestuurd. Op aandringen van het Militair Gezag moesten de omroepbazen toch de studio’s verlaten, zodat Herrijzend Nederland haar uitzendingen kon voortzetten. De volgende dag keurde de minister-president Gerbrandy het optreden van het Militair Gezag in Hilversum af en konden de omroepbazen toch weer hun studio’s in Hilversum in gebruik nemen, om de uitzendingen gezamenlijk te verzorgen.

Radio Omroep in Overgangstijd

De Federatie van Omroepverenigingen veranderde echter in de ‘Commissie voor de Radio-Omroep’, die voortaan onder de eindverantwoordelijkheid van de minister van Binnenlandse Zaken zou staan. De oude rechten van de verschillende omroepen werden in dit nieuwe omroepbestel ingeperkt. Ondertussen gingen de uitzendingen van Herrijzend Nederland vanuit Eindhoven door. Voordat de Commissie voor de Radio-Omroep aan haar uitzendingen kon beginnen, moesten alle medewerkers door een zuiveringscommissie beoordeeld worden. Omdat dit nogal wat voeten in de aarde had, moest radio Herrijzend Nederland tot die tijd de uitzendingen verzorgen en verhuisde de omroep begin juli 1945 van Eindhoven naar Hilversum. De omroepverenigingen waren op zijn zachtst gezegd ontevreden over de nieuwkomers Bovendien werd steeds de datum waarop de Commissie aan haar uitzendingen kon beginnen uitgesteld. Van uitstel kwam afstel: uiteindelijk bleven de uitzendingen van de Commissie voor de Radio-Omroep helemaal uit. Het nieuwe kabinet Schermerhorn-Drees, dat op 24 juni 1945 zijn intrede in de Hofstad had gedaan, nam het besluit dat er een nieuw radiobestel moest komen. De regeringsleiders riepen de tijdelijke Stichting Nederlandse Radio-Omroep in Overgangstijd in het leven, waarvan het bestuur zou bestaan uit vijf bestuursleden uit de vier verschillende omroepen en een aantal vertegenwoordigers van verschillende maatschappelijke, politieke en religieuze organisaties. Uiteindelijk zou de Stichting Nederlandse Radio-Omroep in Overgangstijd haar eerste uitzending verzorgen op zondag 20 januari 1946 en dit betekende voor Radio Herrijzend Nederland dat haar laatste uitzending plaatsvond op zaterdag 19 januari 1945.

Makers

H.J. van den Broek, Sjoerd de Vrije, Gabri de Wagt, Frits Thors, Karel Nort, Netty Rosenfeld, Arie Kleijwegt, Fred Knol, Joop Landré, Max Dendermonde en Philip Bloemendal.