Categorie:Soap

Soap is een van oorsprong Amerikaans televisiegenre (afgeleid van 'soap opera') dat is ontstaan in de jaren dertig. Het principe waarbij het wel en wee van 'gewone' mensen dagelijks wordt gevolgd, komen we voor het eerst tegen in het feuilleton, vervolgverhalen in de krant die in de negentiende eeuw zijn ontstaan. Pas in de twintigste eeuw wordt het begrip ‘soap opera’ gebruikt voor hoorspelen op de radio. Afleveringen worden in het radiotijdperk gesponsord en onderbroken door reclames van zeepfabrikanten, vandaar de benaming ‘soap’. Vanaf de jaren vijftig is soap als dramaserie te zien op de Amerikaanse televisie.

In Nederland loopt de professionele ontwikkeling van het soapgenre parallel aan de opkomst van de commerciële omroepen. Wel dateert de eerste serie die soapachtige elementen vertoont, Herenstraat 10, uit de jaren tachtig. Ook Spijkerhoek kan beschouwd worden als een voorloper van de huidige Nedersoaps. Die raakt echter al snel in de vergetelheid wanneer de moeder der soaps op de buis verschijnt: in 1990 begint RTL4 met Goede tijden slechte tijden, geschreven naar Australisch voorbeeld. GTST wordt gezien als hét prototype van de soap en is inmiddels de langstlopende Nederlandse soapserie. Tot op heden weet geen enkele andere soap het succes van GTST te evenaren. Veronica maakt in 1994 een start met Onderweg Naar Morgen, eveneens gebaseerd op een buitenlands scenario. Twee jaar later zendt SBS6 Goudkust uit, de eerste soap waar een origineel Nederlands script voor is gebruikt.

De soap groeit uit tot het populairste fenomeen van de Nederlandse commerciële televisie en is daarmee ook baanbrekend in de rest van Europa. Hoewel de traditionele soap qua vorm en inhoud aansluit bij het alledaagse leven van (huis)vrouwen, en daarom vooral bij hen geliefd is, wint de soap de laatste jaren ook aan populariteit onder jongeren - zeker nu er series als ZOOP en SpangaS worden uitgezonden op jeugdzenders Z@pp en Nickelodeon.

Soaps worden in de regel op prime time geprogrammeerd om zo hoog mogelijke kijkcijfers te behalen. Omdat ze (bijna in alle gevallen) dagelijks worden uitgezonden, is er weinig voorbereidingstijd en moeten opnames binnen korte tijd plaatsvinden. Het produceren van soaps kost relatief weinig geld, omdat de meeste scènes uit dialogen bestaan en er zelden op buitenlocaties wordt gefilmd. Ook worden er veelal standaard decors gebruikt om de kosten te drukken en het productieproces op efficiënte wijze te laten verlopen.

Soapseries veronderstellen continuïteit in karakters, plotverwikkelingen en locaties. Dit betekent dat alle afleveringen uit een vaste groep personages bestaat waaromheen verschillende plotlijnen elkaar doorkruisen. De soap is een typisch voorbeeld van een serial: het verhaal kent namelijk geen afgebakend begin en eind en wordt uitgesponnen over een flink aantal seizoenen. Daardoor verloopt de vertelling ronduit traag en lijkt er na een aantal afleveringen weinig vooruitgang in te zitten.

Dat er nooit een einde komt aan de verwikkelingen, blijkt uit het feit dat een aflevering altijd eindigt met een cliffhanger. Dit is een dramatische constructie waarbij de serie naar een climax toewerkt en zodoende de aandrang om te blijven kijken versterkt. Cliffhangers zijn dan ook vaak onthullende, emotionele of anderszins prikkelende momenten in het verhaal. Het zijn situaties die de vraag oproepen hoe het verhaal verder zal verlopen, juist omdat een aflevering op het meest kritieke moment stopt. Zeker aan het einde van een seizoen wordt er voor een spectaculaire cliffhanger gekozen.

Dramatische wendingen vloeien met name voort uit interpersoonlijke communicatie, waarbij wordt ingespeeld op verwachtingspatronen van de kijker. Handelingen van personages en plotverwikkelingen zijn dus enigszins voorspelbaar. Dit alles speelt zich af in een relatief beperkte ruimte; scènes vinden dan ook over het algemeen binnenshuis plaats.

De traditionele soap staat meestal in het teken van verschillende families en hun onderlinge (rivaliserende) verhoudingen. Daaruit volgen emotionele intriges en spannende verwikkelingen die als een rode draad door de serie lopen. Zo draait Westenwind voortdurend om de hevige concurrentiestrijd tussen twee machtige families. Jeugdsoaps draaien echter meer om de belevenissen van vriendengroepen, zoals in Bon bini beach en Het huis Anubis.

Net zoals bij het feuilleton en de radiosoap, ligt de focus in soap opera altijd op het privéleven van ogenschijnlijk normale mensen. Nieuwe verhaallijnen ontstaan meestal uit conflictsituaties, voortkomend uit kwesties over haat, liefde, macht, geluk en bedrog. Waarden en normen met betrekking tot families en relaties worden impliciet aan de kijker overgedragen en zijn meestal universeel van aard. Herkenbare thema's voeren meestal de boventoon waarmee soaps een reflectie kunnen bieden op het persoonlijke leven van de kijker.

Toch dienen soaps eerder als middel ter ontsnapping aan dagelijkse beslommeringen. Juist omdat de meeste handelingen overdreven zijn en verre van realistisch, doet de soap soms wat lachwekkend aan - denk aan een overleden personage dat plots uit de dood herrijst. Problemen en emoties worden dermate uitvergroot door stereotype karakters, dat er veelal sprake is van overdramatisering. Vandaar de oorspronkelijke, ietwat honende benaming 'soap opera' die een gelijkenis tussen soap en opera impliceert: net als opera (als zijnde muziektheater) verbeeldt de soap tragische gebeurtenissen vaak op grootse, zeer ongenuanceerde wijze.

Evenals bij psychologisch drama wordt het identificatieproces aangestuurd door kunstgrepen als voice-overs en point-of-view shots. De close-up is het meest gehanteerde cameraperspectief om emoties duidelijker zichtbaar te maken. Daarmee doet de soap een sterk beroep op het inlevingsvermogen van de kijker. Maar in tegenstelling tot psychologisch drama, waar personages zich in de loop van het verhaal ontwikkelen, bevat de soap overwegend eendimensionale karakters. Wel worden situaties vanuit meerdere perspectieven bekeken, zodat de kijker zelf kan beslissen met welk(e) personage(s) hij of zij meeleeft.

Meer dan andere dramagenres is het voortbestaan van een soapserie afhankelijk van de hoeveelheid kijkers. Illustratief hierbij is de situatie rondom ONM, die in mei 2010 moet stoppen wegens tegenvallende resultaten. Ondanks dat de serie al ruim vijftien jaar op de buis te zien is en zich bovendien een jonger imago heeft aangemeten door naar BNN te verhuizen, blijven kijkcijfers een doorslaggevende factor in het vaststellen van succes.