Joop van Essen

Uit B&G Wiki
Joop van Essen gekanteld.jpg

NaamJoop van Essen
GeborenAmsterdam, 10 oktober 1922
GestorvenAmsterdam, 12 april 2020
FunctiesRegisseur, Cameraman, Producent
Bekend van74 Dagen vorst, Carolientje
Periode actief1941 - 1996
Werkt samen metBob Kommer, Nic Werner, Will Simon, Otto Verschoof, Egbert Altena


Eerste schreden in het filmvak

Joop van Essen groeit op in een arbeidersgezin in de Amsterdamse wijk Betondorp. Na zijn schooltijd begint hij als leerling stukadoor bij de coöperatie waarvan zijn vader lid is. Maar zijn grote liefde is film. Als hij in 1941 leest dat het net opgerichte Nederland Film in Den Haag medewerkers zoekt, meldt hij zich direct aan. Dit filmbedrijf was weliswaar aan de NSB gelieerd, maar veel van de medewerkers van Nederland Film zijn geen aanhangers van de ‘Nieuwe Orde’, maar specialisten die met hun filmkennis een boterham moeten verdienen. Van Essen doet er ervaring op op het gebied van animatie en documentaire.

In de tweede helft van 1943 moet Nederland Film zijn personeelsbestand inkrimpen. Van Essen wordt ontslagen. Hem wacht de Arbeidseinsatz in Duitsland. Na avontuurlijke omzwervingen krijgt hij een aanstelling bij de speelfilmstudio Wien Film. Hier werkt hij onder meer als camera-assistant voor de bekende Duitse regisseur Gustav Ucicky. Vele ervaringen rijker keert hij in het voorjaar van 1944 uit Wenen terug naar Nederland. Daar wordt hij benaderd door Bob Kommer. Kommer is een oud-collega van het inmiddels failliete Nederland Film en zal later eigenaar worden van een onder filmmakers geliefde studio in Den Haag. Kommer vraagt Van Essen om in Amsterdam de buitenopnamen te filmen voor de korte bioscoopfilm Rembrandtdag 15 juli 1944.

Mirror Film

Na de bevrijding gaat Van Essen aan de slag bij fotowinkel van J.J. de Goede, aan de Middenweg in Amsterdam. Het is de tijd van de babyboom en de albums die De Goede met babyfoto’s maakt, zijn enorm populair. Toch weet Van Essen de fotohandelaar ervan te overtuigen dat ook het medium film mogelijkheden biedt. Met een op de kop getikte tweedehands 16mm-camera en uit Frankrijk gesmokkelde Kodak negatieffilmrolletjes, maakt Van Essen de eerste films voor Mirror Film, de nieuwe filmafdeling van De Goede's fotozaak. Later zullen ook Nic Werner en Will Simon bij Mirror Film aan de slag gaan. Werner is erg succesvol in het winnen van sponsors, Simon neemt allerlei praktische zaken voor zijn rekening.

Reclameboodschappen

Om ‘de schoorteen te la laten roken’ probeert Mirror Film zoveel mogelijk opdrachten binnen te halen, net als andere filmbedrijven. Een destijds vaak gehoorde klacht over films die in opdracht van het bedrijfsleven worden gemaakt, is dat ze na hun feestelijke première op de plank belanden. De opdrachtgevers hebben geen idee hoe zij ‘hun’ film effectief kunnen inzetten. Mirror Film gooit het daarom over een andere boeg. Het bedrijf stelt opdrachtgevers voor om films voor ideële verenigingen of instellingen te financieren in ruil voor reclame voor hun eigen bedrijf. Zo ‘koppelt’ Mirror Film om te beginnen de chocoladefabriek Kwatta aan de Nationale Inspanning Welzijnsverzorging Indië (NIWIN), met als resultaat de film Post uit Nederland (1948). In deze film van 50 minuten, bestemd voor militairen in Nederlands-Indië, lezen acteurs brieven voor uit Nederland. Hiertussen zit een reclameboodschap van Kwatta, die niet meer dan een halve minuut duurt. In latere films, bestemd voor het Verbond voor Veilig Verkeer, wordt directe reclame vaak vermeden. Zo blijkt de sponsoring van Sterrit naar Uddel (1954), afgezien van de aftiteling, eigenlijk alleen uit de Verkade-koekjes die de drie bromfietsende echtparen tijdens hun picknick op de Veluwe eten. En de banden van de fiets waarop de zwaarlijvige Amerikaanse neef John in de film Pedaaltoeristen (1957) door Nederland rijdt, zijn van de sponsor van deze film, de fietsbandenfabrikant Vredestein.

Het productieproces

Naast bovengenoemde films maakt Mirror Film producties voor de meest uiteenlopende opdrachtgevers, van het Leger des Heils tot de Grontmij en van de Vakopleiding Detailhandel Textiel tot de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD). Dit betekent dat voor elke film uitgebreid onderzoek moet worden gedaan. En ook moet er een goede relatie worden opgebouwd met de opdrachtgevers. Dit is niet altijd makkelijk, want hun voorstellen laten zich vaak niet goed of helemaal niet filmen. Van Essen wordt er met de jaren handig in om hier met respect voor de opdrachtgevers niet aan toe te geven.

Meestal zorgen de medewerkers van Mirror Film zelf voor het draaiboek, maar voor enkele producties is genoeg budget om een scenarioschrijver van buiten aan te trekken. Zo huurt het filmbedrijf reclameman Dimitri Frenkel Frank in voor Carolientje (1956). Deze film over de introductie van de ‘knipperbol’ in het verkeer krijgt in 1957 een echt bioscooproulement, in de Cineacs in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam.

De keuze van de filmvorm wordt vooral bepaald door de doelgroep van de film. Is de doelgroep een publiek van specialisten, dan kiezen de makers voor een reportage of documentaire. Gaat het om scholieren, dan vertelt de film een ‘verhaaltje’. Mirror Films gebruikt hiervoor meestal amateur-acteurs. Van Essen bekwaamt zich in de loop van tijd in de speciale spelregie die deze amateurs vragen, in het bijzonder die van kinderen.

Vrije film

De cinematografische kwaliteiten van Van Essen blijven niet onopgemerkt. De vooraanstaande filmcriticus Janus van Domburg is zo onder de indruk van Van Essens opdrachtdocumentaire Semper Meliora (1958) dat hij zich afvraagt of het niet eens tijd wordt dat Van Essen ‘een volkomen vrijgevochten documentaire voor de dag tovert’ (De Tijd, 27 november 1958). Veel filmmakers in de opdrachtsector dromen ervan zo’n ‘vrije film’ te maken. Het Ministerie voor Onderwijs, Kunsten en Wetenschap biedt in de tweede helft van de de jaren 50 uitkomst met een speciaal subsidiepotje. Maar met uitzondering van Bert Haanstra’s Oscar-winnende film Glas (1958), blijken deze door de Rijksoverheid gesubsidieerde ‘vrije films’ geen succes. Van Essen waagt zich er sowieso niet aan. Hij heeft er “steeds te druk voor”, zo zegt hij tegen een journalist van De Telegraaf (15 maart 1962). Hij heeft dan trouwens al een keer een ‘vrije’ film gemaakt, want de documentaire 74 Dagen vorst uit 1947 over de barre winter van 1946-47 financierde hij zelf.

Hilvaria Studio’s

Als De Goede in 1963 stopt met Mirror Film, sluit Van Essen zich aan bij een project van bankierszoon Otto Verschoof. Verschoof laat een compleet geoutilleerde filmstudio neerzetten. Dat doet hij in Hilvarenbeek, want dat ligt ‘centraal voor de televisie centra Keulen, Bussum en Brussel’. Hilvaria Studio’s heeft twee dochtermaatschappijen: Ivar Spots voor reclamespots voor televisie en Safari Filmproducties. Deze maatschappij voor opdrachtfilms komt onder leiding van Van Essen.

De studio blijkt bedrijfsmatig geen succes. Van Essen brengt dan wel klanten uit zijn Mirror-tijd mee, zoals het Korps Rijkspolitie, maar toch maakt het bedrijf al snel verlies. En ook de vraag naar reclamespots is op dat moment, nog vóór de komst van de STER, niet groot. Midden 1966 bericht de pers over een reorganisatie van Hilvaria Studio’s, waarbij meer dan de helft van de 25 werknemers moet vertrekken. Van Essen haalt rond deze tijd bij de provincie Limburg nog wel een prestigieuze opdracht binnen voor een 35mm-film; Limburg, een ander gezicht. De film gaat door een conflict met Verschoof echter pas in 1969 in roulatie.

Eigen bedrijf: Joop van Essen Filmproduktie

Van Essen ziet zich hierna gedwongen om voor zichzelf te beginnen. Hij richt in 1969 zijn eigen productiemaatschappij op, simpelweg Joop van Essen Filmproduktie geheten. De firma betrekt geen dure kantoorruimte, laat staan dat ze een kostbare eigen studioruimte inricht: ze opereert vanuit Van Essens woning in Amsterdam-Oost.

Voor de eerste opdrachten kan hij terugvallen op zijn netwerk en gaandeweg komen er nieuwe opdrachtgevers bij, zoals de Coöperatie Cebeco Handelsraad en het Centraal Diergeneeskundig Instituut. Van Essen doet nu niet langer zelf het camerawerk voor zijn films, maar huurt hiervoor een cameraman in. Dit is vrijwel altijd Egbert Altena.

Nieuw is dat Van Essen ook voor de televisie gaat werken, zoals voor Socutera. Verder vraagt de inzamelingsactie Kom over de Brug’ hem voor Overal waar mensen wonen, een film over de resultaten van deze televisie-actie. Hiervoor reist hij naar Afrika, Azië en Noord- en Zuid-Amerika.

Pensionering

De opdrachtsector maakt in de jaren 70 en 80 een enorme groei door, maar Van Essen weet zich met succes staande te houden. Pas in 1996, als hij de pensioengerechtigde leeftijd inmiddels ruimschoots gepasseerd is, besluit hij te stoppen met filmen.

Films van Joop van Essen

In de collectie van Beeld en Geluid

ID Titel Onderwerp Opdrachtgever Technische gegevens Jaar
1513842 Ik zie wat u niet ziet Reclamefilm uit 1946 voor opticien Stork. Opticien Stork zwart-wit, stom, 15 min. 1946
1514204 De strijkgaren spinnerij Film waarin rondleiding door een strijkgaren spinnerij in 1947. Vakopleiding Detailhandel Textiel zwart-wit, stom, 14 min. 1947
1514342 Feestelijke start van de Prins Bernhard Stichting Verslag van de feestelijkheden in Eindhoven rond de oprichting van de Prins Bernhard Stichting. Philips zwart-wit, stom, 10 min. 1947
1521482 74 Dagen vorst Documentaire over de strenge winter 1946-1947. Onafhankelijke productie zwart-wit, stom, 9 min. 1947
1522042 Post uit Nederland Film voor in Indonesië gelegerde militairen, door Kwatta aangeboden aan Nationale Inspanning Welzijnsverzorging Indië (NIWIN) Kwatta zwart-wit, geluid, 50 min. 1948
1524162 Twee jongens en een auto Gedramatiseerde jeugdfilm waarin twee jongens een autorit maken met hun oom. De film werd door Jamin aangeboden aan het Verbond voor Veilig Verkeer (VVV). Jamin zwart-wit, geluid, 50 min. 1949
4541771 Kijk uit Film waarin de voorrangsregels in het verkeer worden uitgelegd. De film werd door Verkade aangeboden aan het Verbond voor Veilig Verkeer (VVV). Verkade zwart-wit, geluid, 17 min. 1951
1527043 De moderne bakkerij Bedrijfsfilm met gedramatiseerd intro uitlopend op een rondleiding door een bakkerij. Vermaat’s Bakkerijen zwart-wit, geluid, 19 min. 1953
4542726 Flora 1953 Film over de bloemententoonstelling 'Flora' in 1953 in Haarlem. Flora 1953 zwart-wit, geluid, 5 min. 1953
1527702 Luctor et emergo. Verwoest land wordt herboren Voorlichtingsfilm over de reconstructie van de grond op het eiland Schouwen na de watersnoodramp 1953. Grontmij zwart-wit, geluid, 22 min. 1954
531222 Feest op Houdringe Gefilmd verslag van groots personeelsfeest met toespraken van prominenten in Nederlands bestuur en met impressie van het spel 'Melodie der Aarde' waarin talloze ned acteurs aan deelnemen. Grontmij zwart-wit, geluid, 27 min. 1955
4533884 Klaar… over! Geënsceneerde voorlichtingsfilm over het werk van de jeugd-verkeersbrigadiers. De film werd door Verkade aangeboden aan het Verbond voor Veilig Verkeer (VVV). Verkade zwart-wit, geluid, 40 min. 1955
1532742 Pedaaltoeristen Toeristische verkeersfilm voor onervaren fietsers in Nederland. De film werd door Vredestein aangeboden aan het Verbond voor Veilig Verkeer (VVV). Vredestein zwart-wit, geluid, 35 min. 1956
1533086 Melk Film over het productieproces van melk vanaf de boerderij tot de glazen fles op tafel anno 1956. Utrechtse Melkunie zwart-wit, geluid, 30 min. 1956
1535343 VIVO Festival Film over de festiviteiten rond het lustrum van kruideniersorganisatie VIVO. VIVO Kruideniersorganisatie zwart-wit, geluid, 31 min. 1957
1535642 Semper Meliora, Steeds strevend naar verbetering Film over de landschappelijke veranderingen in Nederland en overzicht van alle activiteiten van de Grontmij Grontmij zwart-wit, geluid, 36 min. 1957
1536502 Carolientje. Een film voor de voetgangers Voorlichtingsfilm uit 1957 over (verkeers)rechten van voetgangers. De film werd door Verkade aangeboden aan het Verbond voor Veilig Verkeer (VVV) Verkade zwart-wit, geluid, 15 min. 1957
537482 Drie turven hoog Film over kleuters in het verkeer. De film werd door Verkade aangeboden aan het Verbond voor Veilig Verkeer (VVV). Verkade zwart-wit, geluid, 11 min. 1958
1537622 Op het goede spoor Promotiefilm voor Vredestein banden. Vredestein zwart-wit, geluid, 20 min. 1959
1538182 Hoe ‘s werelds beste banden gemaakt worden Bedrijfsfilm van Vredenstein met uitgebreid verslag van het bandenfabricageproces. Vredestein zwart-wit, geluid, 32 min. 1959
1540162 Minder moeite, meer resultaat Lezing voor boeren door een vertegenwoordiger van ILR (Instituut voor Landbouwtechniek en Rationalisatie. Ministerie van Landbouw en Visserij zwart-wit, geluid, 28 min. 1959
305257 Goede kleding Film in het kader van een serie bedoeld om de boerenbevolking op het platteland moderner te laten leven. Ministerie van Landbouw en Visserij zwart-wit, geluid, 21 1960
4530945 Een van die vijf bent u Voorlichtingsfilm over rijgedrag, gefinancierd door Verkade. Verkade zwart-wit, geluid, 28 min. 1960
1526622 Waarom dààr wel? Verkeersfilm waarin aan de hand van een aantal sporten wordt stilgestaan bij het verkeersgedrag. Verbond voor Veilig Verkeer zwart-wit, geluid, 4 min. 1960
1541263 Oom Joachim’s testament Toeristische verkeersfilm in raamvertelling rond het testament van 'Oom Joachim'. De film werd door Vredestein aangeboden aan het Verbond voor Veilig Verkeer (VVV). Vredestein zwart-wit, geluid, 28 min. 1961
1541482 Er dreigt gevaar Voorlichting in opdracht van het Groene Kruis over de veiligheid van kinderen in huis, afgezet tegen de volwassen gevaren in de maatschappij van 1961. Groene Kruis zwart-wit, geluid, 16 min. 1961
4531759 Een schot in de roos Wervingsfilm van de politie. Korps Rijkspolitie zwart-wit, geluid, 22 min. 1962
1542062 U.T. op de korrel Bedrijfsfilm voor U. Twijstra oliefabrieken over onderzoek en geindustrialiseerde bereiding van specifieke mengvoeders t.b.v. (pluim)veeteelt. U. Twijnstra Oliefabrieken kleur, geluid, 26 min. 1962
1544062 Karting. Een BP-film Introductie uit 1963 van karting als recreatie- en wedstrijdsport. BP kleur, geluid, 15 min. 1963
4428243 Alleen? Voorlichtingsfilm van Nederlandse Vereniging Bescherming Voetgangers, waarin een klein meisje op pad wordt gestuurd voor een boodschap; onderweg staat zij aan de gevaren van het verkeer bloot. Nederlandse Vereniging Bescherming Voetgangers zwart-wit, geluid, 5 min. 1964
4532295 U spreekt met de Rijkspolitie Wervingsfilm (in de vorm van speelfilm) over de werkdag van een postcommandant van de Rijkspolitie. Korps Rijkspolitie zwart-wit, geluid, 30 min. 1964
4475870 De klant is gewillig, maar… het vlees was zwak Instructiefilm voor winkelpersoneel over de presentatie van vleeswaren in CO-OP supermarkten. Co-op Nederland kleur, geluid, 13 min. 1964
3952444 Met dinky op stap Gedramatiseerde film waarin aap Dinky ontsnapt en er bij de achtervolging gevaarlijke verkeerssituaties ontstaan. Verbond voor Veilig Verkeer kleur, geluid, 18 min. ?
544810 Limburg. Een ander gezicht Promotie van de provincie Limburg in 1968. Met nadruk op de herstructurering van industrie, infrastructuur en cultuur. Provincie Limburg kleur, geluid, 25 min. 1969
1547102 HOLEC Film waarin de activiteiten en enkele prestige projecten van de elektrotechnische bedrijven binnen de HOLEC-combinatie worden gepresenteerd. HOLEC Combinatie kleur, geluid, 15 min. 1974
1548382 Overal waar mensen wonen Evangelische film over de ontwikkelingsprojecten die met donaties aan Stichting Kom over de brug zijn gefinancierd. Stichting Kom over de brug kleur, geluid, 15 min. 1974
1548542 Moses of the Masaai Evangelisch verslag van de bekering van een Kenyaanse Masaai leider in 1974. Nederlands Bijbelgenootschap kleur, geluid, 51 min. 1974
1548822 Spelenderwijs Socutera inzamelingsactie voor Prins Bernhard Cultuurfonds. Socutera kleur, geluid, 5 min. 1976
1548922 Seacamels today Film over het transport van een booreiland over de Indische oceaan. ITC kleur, geluid, 21 min. 1977
1549082 Hominum animaliumque saluti. Tot heil van mens en dier Uitgebreid overzicht van alle activiteiten van het Centraal Diergeneeskundiig Instituut. Centraal Diergeneeskundig Instituut kleur, geluid, 33 min. 1983
4530751 In de maalstroom van het mengvoer Bedrijfsfilm van de coòperatie Cebeco Handelsraad over het productieproces van mengvoer, de kwaliteitscontrole en -verbetering. Co-operatie Cebeco Handelsraad kleur, geluid, 61 min. 1984