Marcel van Dam
| Naam | Marcel Parcival Arthur van Dam |
| Geboren | Utrecht, 30 januari 1938 |
| Functies | programmamaker, politicus, omroepbestuurder |
| Bekend van | Geachte ombudsman, Achterkant van het gelijk, Het Lagerhuis |
| Periode actief | 1969-2005 |
| Media |  |
| Externe info | Biografie op parlementaire site |
Marcel van Dam in de media Oeuvre Marcel van Dam | |
Straatvechter en bevlogen mens
Jeugd
Marcel van Dam groeit op in een Utrechts gezin van negen kinderen. Zijn vader is politierechercheur. In de arbeidersbuurt waar hij opgroeit, leert hij zich als straatvechter staande te houden: “ik ben van nature agressief”. Op school leidt zijn ongeduldige houding tot lage cijfers voor gedrag. Tijdens de Tweede Wereldoorlog valt het gezin uiteen. Zijn vader weigert consequent Joden te arresteren en gaat in het verzet. Het gezin moet de rest van de oorlog verspreid onderduiken. Van Dam gaat in 1957 in Utrecht rechten en later sociologie studeren. In 1965 doet hij zijn doctoraalexamen. In zijn scriptie onderzoekt hij het verkiezingsgedrag. Op basis van deze studie presenteert hij in 1967 voor de televisie het eerste onderzoek waarbij een voorspelling van einduitslag wordt gegeven. Op 18-jarige leeftijd is Van Dam lid van de Katholieke Volkspartij (KVP) geworden. Later neemt Van Dam afstand van de katholieke kerk.
Politiek
Marcel van Dam wordt in 1966 lid van de PvdA. Hij toont zich een politiek denker, die zich meer sterk maakt voor de grote visie dan voor de waan van de dag. Hij schrijft eind van dat jaar een artikel over de PvdA voor Vrij Nederland. Hierna wordt hij opgenomen in de radicale vleugel van de PvdA, Nieuw Links en speelt een belangrijke rol in deze beweging. Van Dam verwijt ‘de politiek’ teveel op de korte termijn gericht te zijn. In het televisieprogramma Inburgeren (1967) wordt Van Dam als Nieuw Links-politicus voor de camera gehaald. Marcel van Dam kandideert zich voor partijsecretaris in het bestuur van de PvdA. Hij wordt niet gekozen. Intussen is Van Dam wetenschappelijk medewerker bij de Wiardi Beckman stichting. Hij zal hier 2 jaar werken.
Televisie en radio
Alhoewel iedereen Van Dam van de televisie kent, zet hij zijn eerste stappen in zijn omroeploopbaan bij de radio. In de herfst van 1968 vraagt Tom Pauka radioman en communicatiestrateeg bij de VARA aan Van Dam of hij misschien de Amerikaanse presidentsverkiezingen voor de microfoon wil verslaan. Twee maanden lang trekt Van Dam door de Verenigde Staten. In 1969 wordt Van Dam benaderd door diezelfde Pauka met de vraag of hij ombudsman wil worden. Het consumentenprogramma Velen met mij ofwel De Ombudsman is gebaseerd op een Zweeds format. Door het programma Ombudsman wordt Van Dam binnen de VARA een machtsfactor, omdat hij een bekende Nederlander met grote populariteit is geworden. Hij wordt vaak op straat aangesproken met “Ombudsman, u bent mijn laatste hoop!” of woorden van die strekking. De meest slepende zaak voor Ombudsman Van Dam wordt de Exota-zaak. Deze kwestie over spontaan ontplofte limonadeflessen wordt op 19 december ’70 in het gelijknamige radioprogramma wereldkundig gemaakt. In de actualiteitenrubriek Achter het nieuws (1971) reageert Van Dam op het verwijt van de fabrikant, chantage uit te oefenen. Uiteindelijk bepaalt de rechter dat Van Dam een algemeen probleem (ontploffende flessen) niet als een Exota-probleem mag presenteren. Bovendien was er een zogenaamd zelf ontploffende exota-fles te zien in het programma, naar later bleek die tot ontploffing gebracht te zijn door er een kogel doorheen te schieten. Tevens wordt de VARA veroordeeld tot het betalen van zeven miljoen gulden (schadevergoeding plus vanaf 1970 bijgetelde rente) moet betalen. Marcel van Dam blijft tot 1973 ombudsman.
Politiek
Zijn rol als ombudsman versnelt Van Dam’s politieke loopbaan. Uiteindelijk wordt Van Dam een van de kroonprinsen van PvdA-partijleider Joop den Uyl. Tijdens het kabinet-Den Uyl (1973-1977) wordt Van Dam staatssecretaris onder minister Gruyters van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. Tijdens het eerste kabinet Van Agt (1977-1981) zit Van Dam als oppositielid in de Tweede Kamer. Hij keert na zijn kamerlidmaatschap terug op het departement, als minister van Volkshuisvesting in het kabinet Den Uyl/Van Agt. Het kabinet Den Uyl/Van Agt is geen lang leven beschoren: het bestaat van september ’81 tot en met mei ’82. Van Dam neemt na zijn ministerschap zitting in de Tweede Kamer.
VARA
Begin jaren tachtig wordt Van Dam medewerker van het programma De stand van zaken. In De achterkant van het gelijk (1980) gaat hij als presentator op Socratische wijze op zoek naar de grenzen van de ethiek. Een van de redactieleden is Van Dams vriend Hans van Mierlo, de D66-politicus. Voor dit programma wordt Van Dam al het eerste seizoen onderscheiden met de Nipkov-schijf (1981). Na dertien jaar Den Haag keert Van Dam definitief terug bij de VARA. In 1986 stelt Van Dam zich kandidaat als voorzitter van de VARA. Zijn verkiezing verloopt niet probleemloos, omdat er weerstand is tegen de eis van Van Dam om een directe invloed op het programmabeleid te hebben. Van Dams eerste zorg is de sanering van de beroerde financiële situatie van de VARA. Hij moet de VARA transformeren van een heersende subsidiecultuur, rijp maken voor een meer bedrijfs-economische cultuur. Bovendien moet hij de traditie van een sterk bestuurd bedrijf herstellen, na een dramatisch zwakke periode. Een ontslaggolf is onvermijdelijk. Er volgen reorganisaties met als gevolg 19 ontslagen en er wordt zuinig begroot. Een uitspraak van van Dam in deze moeilijke periode was: "Hope may ebb, courage never.." Deze reorganisatie vindt plaats in een stormachtige periode voor het Hilversums omroepbestel. Van Dam ziet de oorzaak van de crisis in het wegvallen van de verzuiling. Hij zet zich in voor een derde net en de verzelfstandiging van de NPS. Hij heeft ook plannen om van de VARA een private omroep maken, met Veronica als eventuele partner. Ondertussen moet de VARA weer kwaliteit voor een breed publiek gaan bieden. Daarvoor moet het af van het imago van ruzie en drammerigheid. Van Dam reist door het land om op VARA-symposia de nieuwe lijn te verdedigen. Hij slaagt erin zowel de programma’s als het omroepblad weer in de lift te krijgen. In die periode wordt de VARA de meest bekeken omroep. Ook realiseert hij concrete samenwerkingsverbanden, zoals het samengaan van Achter het nieuws en NOS-laat in NOVA. Naast zijn voorzitterschap neemt Van Dam ook de rol van programmadirecteur tijdelijk waar. In november 1995 draagt Van Dam het VARA-voorzitterschap over aan Vera Keur. Marcel van Dam heeft als programmamaker, voorzitter en programmadirecteur een grote stempel op de VARA gedrukt in de jaren ’80. Hij wordt gezien als drammerig en ongeduldig, maar ook als vlijmscherp. Uitspraak van Harry Mulisch over zijn vriend Marcel van Dam: “Ik ken weinig mensen wiens imago zo verschilt van wat ze werkelijk zijn.”
Periode na de VARA
Als programmamaker is hij na deze tijd vooral bekend van Het Lagerhuis, waarin Van Dam ook altijd de inleiding verzorgt. In 2005 stopt hij als programmamaker, al blijft hij op de achtergrond betrokken bij het door hem bedachte programma De grootmeesters. Een tijd lang schrijft hij columns voor 'De volkskrant', vooral kritisch op zijn eigen PvdA die hij uiteindelijk zal verlaten. Hierna trekt zich terug uit het openbare leven en gaat tuinieren in de tuin van zijn huis in Putten.
Maar nadenken over de Nederlandse samenleving staat niet stil bij Van Dam. Samen met Hans Heinen verschijnt in 2009 de VARA-film 'De onrendabelen' over een groep mensen die niet mee kan komen in de samenleving. In 2014 verschijnt Van Dam nog eenmaal als gespreksleider van De achterkant van het gelijk over klimaatverandering en de bereidheid om offers te brengen omwille van de toekomst van volgende generaties.
Prijzen en onderscheidingen
De Foresterprijs: de zachtmoedigste man van Nederland (1972).
De Zilveren Nipkowschijf voor De achterkant van het gelijk (1981).
De Zilveren Reissmicrofoon voor het programma De stand van Zaken (1984).
Ridder in de orde van de Nederlandse Leeuw.
Commandeur in de orde van Oranje Nassau.
Publicaties
Kijk op de Kiezer (met J. Beishuizen) (1967).
De ombudsman (samen met R. Moonen) (1971).
De opmars der dingen (1994) (bundel columns de Volkskrant)
De loop der dingen, (1997) (bundel columns de Volkskrant)
De vele gezichten van de waarheid (1998) (bundel columns de Volkskrant)
Politiek bestuurlijk management - Een blik achter de gouden muur (1998)
Het lange afscheid (2007) (bundel columns de Volkskrant)
Niemands land - Biografie van een ideaal (2009)
Terug naar de vooruitgang (2010)
De steigerberg (2013)
