Val van de Berlijnse Muur

Op 9 november 1989 wordt besloten de grens tussen Oost- en West-Berlijn open te stellen. Kort daarop wordt begonnen met het afbreken van de Berlijnse Muur.

Jongeman met paraplu

Mensen beklimmen de muur

De muur wordt afgebroken

Korte geschiedenis van de Muur

De Berlijnse Muur heeft van 13 augustus 1961 tot 9 november 1989 de Duitse stad Berlijn verdeeld in twee stukken. West-Berlijn vormt in die periode een enclave en hoort bij de Bondsrepubliek Duitsland (West-Duitsland), terwijl Oost-Berlijn de hoofdstad is van de Democratische Duitse Republiek (Oost-Duitsland). Los van een fysieke, bewaakte barricade is de Muur een symbool geweest van de tegenstelling tussen Oost en West tijdens de Koude Oorlog.

De Muur is in 1961 gebouwd om te voorkomen dat de inwoners van de DDR zouden vluchten naar het Westen via West-Berlijn. Tijdens de bouwperiode maar ook in de jaren zestig en zeventig haalt de Muur af en toe het nieuws vanwege diverse vluchtpogingen van Oost-Duitsers. Woorden van protest nemen met de tijd toe. De Amerikaanse president John F. Kennedy heeft al op 23 juni 1963 in Berlijn zijn solidariteit met de inwoners geuit met zijn beroemde uitspraak “Ich bin ein Berliner”. Op 12 juni 1987 is het opnieuw een Amerikaanse president die in Berlijn voor nieuws zorgt. Ronald Reagan roept de Sovjet president Michail Gorbatsjov op de Muur af te laten breken.

Val van de Muur

Vanaf mei 1989 beginnen er scheuren in de grens tussen Oost en West te komen, zowel binnen als buiten Duitsland. Op 9 november 1989 is alles dit proces in een stroomversnelling terechtgekomen. De hoogste partijleider van de DDR, Günter Schabowski, houdt op die dag een persconferentie waarin hij ongecontroleerde vragen van de pers zal beantwoorden, een unicum voor Oost-Duitsland. Tijdens zijn uitleg over een nieuwe, omstreden, reisregeling voor Oost-Duitsers deelt hij plotseling mee dat de beslissing is genomen om de grens vanaf dit moment open te stellen. Deze onverwachte mededeling zorgt voor onzekerheid bij de aanwezige journalisten en bij de bevolking. Als men vervolgens bij de grens gaat kijken, blijken zelfs de bewakers verrast te zijn door de ontwikkelingen. Net voor middernacht besluit de bevelhebber van de grensovergang de grens te openen. Oost-Duitsers passeren de grens en worden met applaus ontvangen. Kort daarop begint men stukken van de zo gehate Muur af te breken.

Berichtgeving

Nieuwsberichten over de val van de Berlijnse Muur komen, vanwege de heersende onduidelijkheid en de onverwachte opening van de grenzen, langzaam op gang. Op de avond van 9 november 1989 zendt Achter het nieuws nog een interview uit met Willy Brandt, oud-bondskanselier West-Duitsland, waarin hij praat over de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in Oost-Duitsland, de vluchtelingen naar West-Duitsland en zijn streven als bondskanselier naar betere oost-west-betrekkingen. Op 10 november is er een ingelaste middageditie van het Journaal in verband met de sloop van de Berlijnse Muur, maar het is het SchoolTV-Weekjournaal die de eerste beelden heeft. Regisseur Patricia Overman weet de beelden bij RTL Véronique te bemachtigen. In de dagen die volgen besteden alle nieuws- en actualiteitenprogramma’s aandacht aan deze ontwikkelingen en de gevolgen voor Berlijn en Duitsland. De beelden van mensen die de Muur met allerlei materieel te lijf gaan staan veel mensen nog lang bij.

Bescheiden herdenking

Pas in 1999, bij het tienjarig jubileum van de hereniging van Oost- en West-Berlijn komt de media-aandacht weer op gang. Ondanks feestelijke herdenkingen valt de opkomst echter tegen en met name de voormalige Oost-Duitse bevolking schittert in afwezigheid.

In 2009 brengt de IKON een vierdelige reeks Paul Rosenmöller en de val van de Muur waarin Paul Rosenmöller op zoek gaat naar de winnaars en de verliezers van deze historische gebeurtenis. Ook de NCRV staat stil bij de (gevolgen van) de val van de Muur in het drieluik 20, geboren op de dag dat de muur viel.

Overzicht val van de Berlijnse Muur in de media

TaakID	Titel	Beschrijving	Datum	Jaar	Medium
469004	Journaal	Bezoek Kennedy aan West-Berlijn, uitspraak "Ich bin ein Berliner"	23-6-1963	1963	televisie
584665	De rode draad	Toespraak Ronald Reagan bij de Muur, incl. oproep aan Gorbatsjov om de Muur af te breken.	12-6-1987	1987	radio
98788	Journaal	Toespraak Ronald Reagan bij de Muur, incl. oproep aan Gorbatsjov om de Muur af te breken.	12-6-1987	1987	televisie
310036	Achter het nieuws	Jan van Loenen met Willy Brandt, oud-bondskanselier West-Duitsland: over de politieke en maatschappelijke ontwikkelingen in Oost-Duitsland, de vluchtelingen naar West-Duitsland; zijn streven als bondskanselier naar betere oost-west-betrekkingen.	9-11-1989	1989	televisie
152062	Internationale nieuwsuitwisseling	Pogingen tot sloop Berlijnse Muur in West-Berlijn.	10-11-1989	1989	televisie
479934	Journaal	Extra middageditie Journaal bij opening Berlijnse Muur	10-11-1989	1989	televisie
251550	NOS laat	Geheel gewijd aan Oost-Duitsland en het openen van de Berlijnse Muur. Diverse reportages over de ontwikkelingen van de laatste tijd, en reacties hierop.	10-11-1989	1989	televisie
84121	NOS laat	Uitzending geheel gewijd aan de val van de Muur met o.a. verklaring van oud-burgemeester van West-Berlijn Willy Brandt, die ervoor pleit een deel van de Berlijnse Muur te laten staan als "geschichtliches Monstrum".	10-11-1989	1989	televisie
249750	Brandpunt	Geheel gewijd aan de val van de Berlijnse Muur met een overzicht van de afgelopen 28 jaar.	10-11-1989	1989	televisie
433745	Internationale nieuwsuitwisseling	Zeer lange rij wachtenden voor visum, Leipzig, nav openen Berlijnse muur; straatinterviews.	11-11-1989	1989	televisie
436630	Internationale nieuwsuitwisseling	Reactie van George Bush op openen Berlijnse Muur (feitelijk tweede reactie, eerste reactie was zeer flauw en veroorzaakte veel kritiek).	11-11-1989	1989	televisie
438777	Internationale nieuwsuitwisseling	Begin officiële sloop Berlijnse Muur, onder toezicht juichend publiek. Opzichter deelt stukken muur uit.	11-11-1989	1989	televisie
479931	Journaal	Verslag feest en drukte in Berlijn met uitspraak verkoopster dat Oost-Duitsers gewone "luxe" hebben moeten missen.	11-11-1989	1989	televisie
479933	Journaal	Studio-interview met ambassadeur West-Duitsland in Nederland, Otto von der Gablentz, over afbreken Berlijnse Muur en gevolgen voor betrekkingen	11-11-1989	1989	televisie
428683	Internationale nieuwsuitwisseling	Ontmoeting tussen burgemeesters van Oost-Berlijn (Krack) en West-Berlijn (Momper) na openen Berlijnse Muur. Fraai shot van hijskraan die de muur bij de Potsdammer Platz afbreekt en van beide burgemeesters die door de opening lopen.	12-11-1989	1989	televisie
432742	Internationale nieuwsuitwisseling	Concert van Joe Cocker in Oost-Berlijn na openen Berlijnse Muur	12-11-1989	1989	televisie
436629	Internationale nieuwsuitwisseling	Winkelende mensen in West-Berlijn na openen van de Berlijnse Muur; Shots van DDR-burgers die zich met de neuzen tegen de etalageruiten staan te vergapen aan het aanbod van goederen in het westenerlijn na openen van de Berlijnse	12-11-1989	1989	televisie
420690	Internationale nieuwsuitwisseling	Betrekkingen Oost-Duitsland West-Duitsland: Rau op bezoek bij Modrow in Oost-Berlijn en commentaar op Berlijnse Muur.	12-11-1989	1989	televisie
429607	Internationale nieuwsuitwisseling	Ongewapende Vopo's bewaken Berlijnse Muur.	12-11-1989	1989	televisie
479930	Journaal	Sfeerreportage van Pauline Broekema over drukte in West-Berlijn na openen Berlijnse Muur. Beelden van de uitgifte van het "begroetingsgeld" bij een bank.	12-11-1989	1989	televisie
310035	Achter het nieuws	Terugblik op ontwikkelingen in Oost-Duitsland van de afgelopen week.	12-11-1989	1989	televisie
252640	Televizier	Reportage van een Oostduits gezin dat voor het eerst West-Berlijn bezoekt.	13-11-1989	1989	televisie
217246	Bunkeren	Nav van het verdwijnen van de Berlijnse muur gaat een pop (een vogel) naar de Berlijnse muur om te proberen een stuk hiervan te bemachtigen.	15-11-1989	1989	televisie
247293	Lopend vuur	Rondetafelgesprek over de kritiek op de trage verslaggeving over De Muur op de Nederlandse televisie.	16-11-1989	1989	televisie
416663	Internationale nieuwsuitwisseling	Beelden van de verkoop van stukken van de Berlijnse Muur in de VS.	5-12-1989	1989	televisie
78413	NOVA	Verslag van de herdenking van de val van de Berlijnse Muur, tien jaar gedelen op 9 november 1989. In tegenstelling tot hun glansrol in 1989, schitteren de Oost-Duitsers nu door afwezigheid.	9-11-1999	1999	televisie
447388	Internationale nieuwsuitwisseling	Duitsland herdenkt de val van de Berlijnse Muur tien jaar geleden.	9-11-1999	1999	televisie
77751	Middageditie	Studio-interview met Volkskrant-correspondent Jos Klaassen en twee vrouwen afkomstig uit voormalige DDR over de val van de Berlijnse muur.	9-11-1999	1999	televisie
78490	Twee vandaag	Serie reportages ihkv de herdenking van de val van de Berlijnse Muur tien jaar geleden.	9-11-1999	1999	televisie
591226	Langs de lijn	Tiende verjaardag van de val van de Berlijnse Muur. Aandacht voor de gevolgen van de ineenstorting van het politieke systeem in de toenmalige DDR voor de sport in Oost-Duitsland.	9-11-1999	1999	radio
692994	Met het oog op morgen	Het tienjarig jubileum van de val van de Berlijnse Muur wordt gevierd in aanwezigheid van voormalig bondskanselier Kohl en de oud-presidenten Bush (VS) en Gorbatsjow (SU). Stemfragmenten van Kohl, Gorbatsjow and Bush.	9-11-1999	1999	radio
327360	Journaal	Verslag van Bert Tigchelaar van de feestelijke herdenking bij de Brandenburger Tor in Berlijn van de val van de Berlijnse Muur tien jaar geleden.	9-11-1999	1999	televisie
411810	Jeugdjournaal	Duitsland herdenkt de val van de Berlijnse Muur.	9-11-1999	1999	televisie
78355	Netwerk	Bij de herdenking van de val van de Berlijnse Muur zijn voornamelijk prominenten aanwezig. De verwachte honderdduizend bezoekers in Berlijn kwamen niet opdagen voor de feestelijkheden.	9-11-1999	1999	televisie
696037	Radio 1 journaal	Deel acht uit een negendelige serie over de val van de Berlijnse Muur. In deze aflevering worden de gebeurtenissen van 9 november 1989 belicht, de dag dat de Muur openging.	9-11-1999	1999	radio
697009	Radio 1 journaal	Viering in Berlijn van de val de Berlijnse Muur. Verslagen van de festiviteiten rond het Brandenburger Tor, waarin vraaggesprekken (met vertaling) met aanwezigen.	9-11-1999	1999	radio
	RTL Nieuws	Verslag van herdenking val van de Muur in aanwezigheid van Michail Gorbatsjov, George Bush sr. en Helmut Kohl.	31-10-2009	2009	televisie