Petra Lataster-Czisch

Naam	Petra Lataster-Czisch
Geboren	Dessau (Duitsland), 18-6-1954
Functies	Documentairemaker
Bekend van	Verhalen van een rivier, Niet zonder jou, Jeroen Jeroen
Periode actief	1981-heden
Werkt samen met	Peter Lataster
Petra Lataster-Czisch Lataster in de media Oeuvre van Petra Lataster-Czisch

Petra Czisch groeit op in Dessau, Oost-Duitsland. Midden jaren 70 gaat ze naar de Hochschule für Film und Fernsehen (HFF) in Potsdam-Babelsberg. Daar ontmoet ze in 1976 Peter Lataster. Ze volgen verschillende richtingen: Petra scenarioschrijven en filmwetenschap, Peter camera.

Na het behalen van haar diploma, treedt Petra in dienst als scenarioschrijver bij de Oost-Duitse filmmaatschappij DEFA. Van de scenario’s die ze schrijft, is er één verfilmd: een bewerking van het in de DDR zeer populaire kinderboek Das Eismeer Ruft (1936) van Alex Wedding. De film krijgt dezelfde titel en bevat – ongebruikelijk voor een kinderfilm – door Petra in Moskou opgedoken archiefmateriaal van de oorspronkelijke reddingsactie van de opvarenden van het stoomschip Tsjeljoesjkin dat in het poolijs ten onder is gegaan.

Naast haar (niet-verfilmde) draaiboeken voor de DEFA – de studio is enige tijd na de Wende van najaar 1989 ontbonden – schrijft Petra ook een scenario dat wel is gerealiseerd: voor de Nederlands-Russische coproductie Opstand in Sobibor (1989), een documentaire van Lily van den Bergh en Pavel Kogan over de overlevenden van de opstand in dit vernietigingskamp. Ook verschijnt van haar hand een boek met getuigenissen van vrouwen die in de Spaanse Burgeroorlog actief zijn geweest: Eigentlich Rede Ich Nicht Gern über Mich (1990).

Hun omgeving dringt er op aan dat Peter en Petra samen een film gaan maken. Ze krijgen de kans van omroep HUMAN en met steun van het Stimuleringsfonds om De bekoring (1991) te maken. Het is een film over kunstenaar en verzetsman Frits van Hall (1899-1945), hij is ook de grootvader van Peter Lataster. De samenwerking tussen Peter en Petra Lataster-Czisch is voortgezet, hetzelfde geldt voor persoonlijke thema’s in het werk.

Na "De Bekoring" richten de Latasters het vizier op Oost-Duitsland. Ze onderzoeken wat de Wende van 1989 betekent voor de bewoners van Petra’s geboortestad Dessau. Verhalen van een rivier (1994) is een licht melancholieke film die behalve interviews ook boeiend archiefmateriaal bevat. De film is bekroond met een Gouden Kalf.

Er volgen twee films over Oost-Duitsland, De Tijd de Stroom(1999) en Droomland DDR (2003). In De tijd de stroom is de locatie het dorpje Groß Lüben, aan de voormalige grensrivier tussen Oost en West, de Elbe. De persoonlijke geschiedenis van de bewoners is tevens de geschiedenis van de twintigste eeuw in dit deel van Europa. In Droomland DDR (2003) keren de Latasters terug naar Dessau. Een reünie van Petra’s gymnasiumklas – compleet met een boottocht op de Elbe – is aanleiding tot een filmisch onderzoek naar hoe het haar klasgenoten is vergaan. Droomland DDR laat zien dat er veel mensen zijn weggetrokken: het flatgebouw waar Petra ooit met haar vader woont, staat in 2003 vrijwel leeg.

De film is ook een persoonlijk verslag, zoals Bert Hogenkamp stelt in zijn artikel in Lataster in focus (2012). Een bijzonder moment in Droomland DDR is wanneer Petra haar Stasi-dossier kan inzien. Tot haar grote opluchting blijkt dat niemand van haar familie of directe vrienden informant is geweest. Hoeveel moed nodig is voor deze confrontatie met het verleden is de Nederlandse pers blijkbaar ontgaan, want de critici maakten in hun besprekingen nauwelijks melding van deze sleutelscène in Droomland DDR.

Tussen het draaien van hun drieluik door, maken Petra en Peter Lataster verschillende andere films, zoals Noem het Slaap (1996) over de Amerikaanse schrijver Henry Roth. Deze auteur staat bekend als een kluizenaar die niet door media gestoord wenst te worden, maar dankzij hun doorzettingsvermogen weten de Latasters toegang tot hem te krijgen. Later zouden ze nog twee portretfilms maken, over beeldend kunstenaar Auke de Vries, Ik wil alles aanraken (2006) en over de wiskundige Hendrik W. Lenstra, De dingen die je niet begrijpt (2010).

De digitale camera, die ze na Geluk is als glas (2001) gebruiken, stelt de Latasters in staat op een andere manier te gaan filmen. Met minder kosten kan veel langer achtereen gedraaid worden. Bovendien kan zo de vertrouwensband met de gefilmden worden verdiept en dat is hun films ten goede gekomen stelt Bert Hogenkamp. Niet veranderd is hun weloverwogen filmstijl, passend bij het onderwerp en de omstandigheden waaronder gefilmd wordt. Een goed voorbeeld van hun aanpak is Dit gaat nooit meer weg (2006), een film over drie vrouwen in een Amsterdams blijf-van-mijn-lijfhuis. Voor de meeste opnamen gebruikte Peter een vaste cameraopstelling. Hij betrekt de gefilmde vrouwen door ze voor de opnamen door de zoeker laten kijken, zo weten ze waar ze binnen en buiten beeld zouden zijn.

Het opbouwen van een vertrouwensband is essentieel in de films van de Latasters. “Wij willen mensen niet geforceerd aan iets blootstellen om een bepaald effect te bewerkstelligen; wij maken films mét mensen. We komen samen tot nieuwe inzichten. Doordat zij zich aan ons kunnen overleveren zoals wij ons overleveren aan hen, kunnen we samen een avontuur aangaan.” zeggen ze in het interview met Jan-Pieter Ekker voor Lataster in focus. Het effect is, zoals criticus Frits Abrahams bewonderend opmerkt, dat hij zich ‘als kijker geen moment een voyeur gevoeld’. Dit geldt bijvoorbeeld voor de film Als we het zouden weten (2007), gemaakt in de serie Ondertussen in Nederland van HUMAN. De film toont de afdeling Neonatologie van het UMC in Groningen, waar te vroeg geboren kinderen behandeld worden. De afdeling is bekend geworden vanwege het ‘Gronings-protocol’ over levensbeëindiging in geval van ondraaglijk en uitzichtloos lijden.

In het met een Gouden Kalf bekroonde Niet zonder jou (2010) komen verschillende thema’s uit eerdere films samen, zoals het scheppen van kunst en de last van het ouder worden. De film laat ruim anderhalf jaar zien uit het leven van de hoogbejaarde ouders van Peter. Volkskrant-recensente Pauline Kleijer noemt Niet zonder jou ‘intiem zonder voyeuristisch te zijn, en aangrijpend zonder sentimentaliteit’.

Waardering voor hun werk komt niet alleen vanuit de pers, maar vertaalt zich ook in een tweetal opdrachten. Van Philadelphia Zorg hebben Petra en Peter via IDTV Docs de opdracht om een film te maken in een van de opvangcentra van deze stichting. In Jeroen Jeroen volgen ze de verstandelijk gehandicapte Jeroen wiens gedrag volstrekt onvoorspelbaar is. De film is genomineerd voor een Gouden Kalf. In 2012 is een DVD-box verschenen, met een selectie uit hun oeuvre. Het is in de reeks Dutch Documentary Collection van Beeld en Geluid. Aan deze box Lataster in focus is een opdrachtfilm verbonden. De film Wij is geïnspireerd op het archief. Het is een montage van fragmenten waarin het gaat om de verhouding van de mens tot de camera. Net als hun eerdere films legt Wij de kwetsbaarheid van het leven bloot.

De kans dat ze apart van elkaar een film gaan maken, achten ze niet groot, zo zeggen Peter en Petra in De Volkskrant van 13 november 2012. ‘De samenwerking is te harmonieus … en de voordelen zijn te groot… Een film wordt beter als je er met zijn tweeën over nadenkt.’

Bronnen

Informatie over Peter en Petra Lataster-Czisch staat in het boek verschenen in de DVD box Lataster in Focus (2012), waaronder een interview met Jan- Pieter Ekker, ‘Wij maken films met mensen. Wij komen samen tot nieuwe inzichten’ en Bert Hogenkamp’s artikel Nabijheid als troef.