Hans Henricus Schotanus à Steringa Idzerda

ir. Hans Henricus Schotanus à Steringa Idzerda (bron: Fotoarchief Beeld en Geluid)

Naam	Hans Idzerda
Geboren	Weidum, 26 september 1885
Gestorven	Wassenaar, 28 september 1944
Functies	radiopionier, grondlegger Nederlandse (radio-)omroep
Bekend van	verzorgt op 6 november 1919 wereldwijd het eerste radioprogramma voor een breed publiek, zelfbouwzender PCGG, radioprogramma 'Soirée Musicale'
Periode actief	1913-1935
Media
Externe info	Biografie Idzerda

Radio- en omroeppionier van het eerste uur Hans Idzerda is initiatiefnemer en grondlegger van de Nederlandse radio-industrie en het Nederlandse omroepbestel

Pionier

Elektrotechnisch ingenieur Hans Idzerda, Fries van geboorte, heeft een buitengewone interesse in alles wat te maken heeft met draadloze communicatie via ethergolven (het zenden en ontvangen van signalen 'door de lucht').

Na de Eerste Wereldoorlog bestiert hij in Den Haag zijn eigen seintoestellenfabriek annex laboratorium, eerst ‘Wireless’ geheten en later omgedoopt tot ‘Nederlandsche Radio Industrie’. Bij de ‘NRI’ aan de Beukstraat 8-10 vervaardigt hij samen met een team van ‘instrumentmakers’ allerlei zend- en ontvangstapparatuur voor het Nederlandse leger en de scheepvaart. Voor hen is het belangrijk snel en gemakkelijk berichten over grote afstanden te kunnen versturen. De gebruikte techniek in die jaren is de radiotelegrafie, waarbij letters worden omgezet naar streepjes en puntjes (gecodeerde morsesignalen. Idzerda is ondertussen ook volop aan het experimenteren met iets nieuws: de radiotelefonie, het draadloos doorgeven van gesproken woord. Hier liggen zijn werkelijke ambities. Hij ziet brood in de nieuwe techniek en wil de morsecodes vervangen door spraak en muziek.

Van gesloten naar open ether

In de beginjaren van de 20e eeuw is de ether verboden terrein voor particulieren. Alleen militaire en maritieme communicatie via krakende morsecodes is toegestaan. Toch zijn radio-amateurs al volop bezig de ether te verkennen. Met zelfbouwontvangers luisteren ze naar de morseberichten. Een illegale activiteit, maar controle is er niet of nauwelijks. Het luisterverbod wordt in 1917 opgeheven, maar zenden blijft verboden zonder vergunning.

Radio is in die beginjaren sowieso ontoegankelijk voor de meeste Nederlanders. Alleen radio-amateurs met technische kennis zijn in staat om zelf een radio (een 'ontvanger') te bouwen. Idzerda wil van radio een medium maken voor de massa. Als uitvinder en bouwer van losse radio-onderdelen en complete radiotoestellen ziet hij tevens een grote markt voor de verkoop van zijn producten. Maar wie koopt er radio-apparatuur als er alleen naar morse geluisterd kan worden? Niemand natuurlijk. Idzerda besluit zelf een zender te bouwen, een zendvergunning aan te vragen en radio-uitzendingen te gaan maken ('broadcasten' heette dat toen).

Wonder

Tijdens een elektronicabeurs in de Jaarbeurs te Utrecht op 24 februari 1919 verricht Idzerda een huzarenstuk.

Met zijn bedrijf 'NRI' en in samenwerking met Philips demonstreert hij een nieuwe techniek, de radiotelefonie. Over een afstand van 1200 meter lukt het hem om geheel draadloos gesproken woord en muziek uit te zenden. Het allereerste geluid wat in Nederland op de radio klinkt komt uit een klein houten muziekdoosje dat Idzerda van thuis heeft meegenomen. Gevolgd door de stem van een mevrouw voor een koolmicrofoon. Het draadloos overseinen van spraak/muziek is nog nooit vertoond. Velen luisteren vol bewondering, sommigen vermoeden dat ergens toch een draad verborgen zit.

Wereldprimeur

Idzerda is wereldwijd de eerste die een vooraf aangekondigde draadloze radio-uitzending verzorgt, een muzikaal programma met marsmuziek en zang. De presentatie doet hij zelf.

Met een zendvergunning op zak plaatst hij daags tevoren een advertentie in avondblad de Nieuwe Rotterdamsche Courant om zijn ‘Soiree Musicale’ onder de aandacht te brengen. Op donderdagavond 6 november 1919 is het zover. Met de door hem zelf ontworpen en gebouwde radiotelefoniezender, die in de zendvergunning de letters PCGG meekrijgt, gaat vanuit een geïmproviseerde studio bij hem thuis in de Haagse Beukstraat tussen acht en elf uur het eerste radioprogramma de lucht in.

Het luisterend publiek bestaat uit een kleine groep radio-amateurs met een zelfgebouwde buizenontvanger of kristalontvanger. Te horen zijn liedjes als 'Turf in je ransel' en 'Een meisje dat men nooit vergeet'. Tot november 1924 zendt Idzerda vanuit zijn woning regelmatig radio-uitzendingen uit. Ze zijn een groot succes.

De gedigitaliseerde krantenpagina uit het NRC van 5-11-1919 staat hier (bron: Delpher).

Geboorte radio-omroep

De historische avond van de 19e november 1919 gaat de boeken in als ‘de geboorte van de radio-omroep’.

Zonder dat Idzerda zich dat toen realiseerde legt hij met zijn eerste radio-uitzending de basis voor het 'uitzenden in omroepverband' en het ontstaan van de Nederlandse omroepverenigingen. Zijn uitzending voldoet namelijk aan de voorwaarden die aan een omroepuitzending gesteld worden: het programma wordt vooraf aangekondigd zodat het publiek er kennis van kan nemen en tijdig het radiotoestel kan afstemmen, het programma is op een vast tijdstip en met regelmaat te beluisteren, het programma is bedoeld voor een breed publiek.

Engeland

De radio-uitzendingen van Idzerda zijn ook in Engeland te ontvangen. De 'Dutch concerts' zijn geliefd. Dagblad de Daily Mail steunt Idzerda financieel in ruil voor Engelstalige uitzendingen, de eerste is op 27 juli 1922. Mede doordat Philips zich op de Nederlandsche Seintoestellenfabriek in Hilversum oriënteert, kan Idzerda niet voorkomen dat hij in 1924 failliet gaat.

In 1926 krijgt hij opnieuw een zendmachtiging, echter alleen voor technische proeven, niet voor omroepprogramma’s. Toch verzorgt hij in 1930 na het sluiten van de Hilversumse zender om middernacht een eigen programma, de felicitatiedienst. Na 1930 wordt zijn zendmachtiging niet meer verlengd. In 1935 beëindigt hij teleurgesteld al zijn radioactiviteiten. Hij verdient zijn brood met het houden van een pension. In november 1944 snuffelt hij bij herhaling in het Sperrgebiet rond in de buurt van de lanceerplaats van het geheime wapen van de Duitsers, de V1, ten noorden van Den Haag. Idzerda wordt ter plaatse als ‘spion’ gefusilleerd.