Vincent Monnikendam

Naam	Vincent Monnikendam
Geboren	Den Haag, 1936
Gestorven	Den Haag, 15 maart 2024
Functies	regisseur-producer, documentairemaker, commission editor
Bekend van	Moeder Dao, de schildpadgelijkende, zie: Televisiewerk & Filmografie
Periode actief	1963 - 2004

Als Vincent Monnikendam in 1963 bij de KRO als documentaire filmer begint is er nog tijd voor documentaires, die een uitgebreide research behoeven. Voor zijn films, Rayon 69 (1982), Lijn 6 (1983), De tiende penning (1985) en De illegalen (1991) woont de regisseur maandenlang op locatie voor hij zijn documentaires ook daadwerkelijk draait. Hier kijkt en luistert hij net zolang tot hij midden in het onderwerp zit. “Op die manier ontstaat het mentale raster waarmee ik vervolgens ga filmen. Door de lange voorbereiding storen de mensen zich niet meer aan mij, word ik één van hen en kan ik mijn gang gaan”. Monnikendam wil precies weten wat er speelt, de situatie van binnenuit verkennen en kennen. Het zijn niet zijn eigen gevoelens en meningen die het uitgangspunt van zijn films vormen. “Ik laat me verzinken in de groepen over wie mijn films gaan”, zegt hij. Voordat hij de montage afsluit vertoont hij de mensen in zijn film het eindproduct om zo nodig nog een wijziging aan te brengen. Dit heeft hij nooit hoeven te doen. Het gaat om hen.

Monnikendams methode werkt. Zijn films komen met respect heel nabij. Er is ruimte voor detail maar bovenal oog voor context. Er worden geen scènes nagespeeld en er is geen alwetend commentaar. De onderliggende werkelijkheid wordt transparant door de openheid van de personages, zijn aanwezigheid op de juiste momenten en een uitgebalanceerde montage. Verhalen op microniveau verwijzen naar grotere maatschappelijke problemen en structuren. Het is de publieke omroep die hem de mogelijkheid biedt zijn eigen stijl te ontwikkelen. Eind jaren tachtig wordt de programmering echter steeds commerciëler. Monnikendam betreurt het dat er binnen de NPS (voorheen NOS) minder en minder ruimte is voor documentaires die een lange adem behoeven. Hij zegt hierover: “Dat is ook de enige rechtvaardiging voor het voortbestaan van de publieke omroep, om die dingen te maken die de commerciëlen niet doen. Het is van de gekke dat een dergelijke stijl, die bij de publieke omroep tot volwassenheid is gekomen door de NPS wordt afgeschaft. Dat is kapitaalvernietiging en zo ondergraaf je je eigen bestaan.” Voor echte bevlogenheid is in de jaren negentig volgens hem alleen nog plek bij de VPRO.

Het zijn vrijwel zonder uitzondering sociale onderwerpen die deze eigenzinnige regisseur interesseren. Op het gebied van zijn onderwerpen/projecten kent Monnikendam een hardnekkigheid en gedrevenheid, die hem typeren. Hij filmt met regelmaat in zijn geboortestad Den Haag. Ondanks zijn mensgerichte achtergrond (met name belangstelling voor ethnische minderheden) vormen zijn documentaires geen klassieke antropologische films. Hoewel zijn oudere films vooral gekenmerkt worden door een observerende cameravoering en weinig openlijke artistieke inmenging van de regisseur is zijn montage geraffineerd en zijn stijl zeer betrokken. Niet de estethiek, maar de waarheidsgetrouwe weergave staat voorop. Bij Moeder Dao, de schildpadgelijkende komt er een artistieke component bij. De geluidsband is een speciaal gecombineerd klankspel dat de beelden in een nieuw beeldend kader plaatst. Ook in zijn meest recente project, Zielen van Napels, dat als werktitel “Pléiade, de werken van barmhartigheid” heet, onderzoekt Monnikendam in het huidige Napels het thema van de relatie tussen de adel en de armen. Hij brengt beschouwende elementen in die een meer gelaagde en artistieke aanpak tot resultaat hebben.

Curriculum vitae

Verschillende schoolervaringen sloot Vincent Monnikendam af met een MULO diploma midden jaren vijftig. Na twee jaar verplichte militaire diensttijd als marconist/telegrafist bij de Kon.Marechaussee en na een zwerftocht door Frankrijk (o.a. volontair bij de Communauté d’Emmaus van Abbé Pierre dat van grote invloed was op zijn latere documentair werk) ontwikkelde VINCENT MONNIKENDAM zich van kranten-bezorger tot aankomend journalist om vervolgens in 1963 als beginnend regisseur/producer en documentairemaker bij de KRO-tv te gaan werken. Toen de NTS-tv in 1966 werd opgericht stapte hij hiernaar over en zette zijn werk daar voort. Later, toen de NTS-tv veranderde in NOS-tv werd hij daar tot zijn gedwongen vervroegde pensionering in 1995 ook eindredacteur en commission editor. Gedurende al deze jaren was hij maker van of betrokken bij tientallen televisieprogramma’s en -uitzendingen. Vrijwel alle typen programma’s zijn hierbij vertegenwoordigd maar zijn ambitie en specialisatie was en bleef het maken van documentaires. Daartoe behoren de documentaire series ‘Rayon 69’ (Molenwijk Den Haag, 2 x 65 min., 1982), ‘Lijn 6’ (Hobbemastraat Den Haag, 4 x 50 min., 1984), ‘De Tiendepenning’ (Gorcum en Turkije, 5 x 50 min.,1986), ‘De Illegalen’ (Den Haag, 3 x 30 min., 1993), ‘Moeder Dao de schildpadgelijkende’ (een selectie uit ca. 300.000 mr. 35mm nitraat documentair archief filmmateriaal over Nederlandsch-Indie, 90 min., 1995) en, na zijn vertrek bij de NOS-tv in 1995, ‘Zielen van Napels’ (Napels, 90 en 50 min., 2004). Met uitzondering van bewerking van bestaande documentaires en van ‘Moeder Dao de schildpadgelijkende’ is kenmerkend voor Monnikendam’s werkmethode en stijl zijn relatief lang verblijf te midden van de mensen over wie een documentaire gaat vooraf de eigenlijke filmopnamen.

Studie

Vincent Monnikendam studeerde begin jaren zestig theaterwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Later, aan de Rijksuniversiteit Utrecht: antropologie, geschiedenis en filosofie met als specialisatie ‘urban anthropology’. Dit sloot hij in 1987 af met een doctoraal examen en een exposé ‘Het tonen en het zeggen’ waarin Monnikendam antwoord poogt te geven op de vraag ‘hoe doe je dat?’ i.c. de manier waarop hij tot dan een documentaire maakte.

Gastcolleges en jury’s

Vincent Monnikendam gaf gastcolleges aan de universiteiten van Cornell, France Rennes II, Amsterdam, Nijmegen, Leiden, St.Petersburg en Kyoto en aan de filmacademies van Rotterdam en Amsterdam. Hij was lid of voorzitter van de internationale jury’s van de documentaire filmfestivals van Marseille, St.Petersburg, Utrecht, Kiev, Neubrandenburg, Györ, Amsterdam, Taipei en Poindimié Nieuw Caledonië.

Prijzen/awards

De documentaire ‘Rayon 69’ kreeg de eerste J.B.Broekszprijs (VARA) voor de beste televisiedocumentaire in 1982. ‘Lijn 6’ stond voor dezelfde prijs genomineerd in 1984. ‘Zielen van Napels’ is op meer dan twintig filmfestivals vertoond en kreeg in Shanghai de prijs voor de beste televisiedocumentaire, in Kiev de Grand Prix en in Sharatov de prijs ‘The Embodiment of the Metaphysics of the City’. ‘Moeder Dao de schildpadgelijkende’ is vertoond op meer dan zestig filmfestivals, verwierf daar zeventien prijzen waaronder vijf Grand Prix (St.Petersburg, Marseille, Hawaii, Utrecht, Györ, Montevideo, Leipzig). In 2006 ontving hij in Kiev van het Internationaal Documentair Film Festival Ukraïne de ‘Lifetime achievement award’ voor zijn hele documentaire werk.

Vincent Monnikendam (1936, Den Haag) is vader van vier kinderen.