Moeder Dao, de schildpadgelijkende

Periode	1995
Beschikbaar in archief	Beeld en Geluid
Genre	Documentaire
Decennia	1990-1999
Lengte	87 minuten
Medium	televisie, 35mm, zwart wit

Beschrijving

Moeder Dao, de schilpadgelijkende is samengesteld uit bijzonder archiefmateriaal. Het schetst een beeld van Nederlands-Indië, dat naar voren komt uit zwijgende films. Na vijf jaar onderzoek heeft Vincent Monnikendam maar liefst 260.000 meter aan nitraatfilm doorgedraaid. Daaruit selecteert hij 2400 fragmenten voor een film van anderhalf uur. Hij kiest drie hoofdlijnen. Allereerst het decor, bestaande uit het landschap en de daarin aanwezige mensen. Als tweede lijn neemt hij de koloniale exploitatie, die duidelijk blijkt uit de opnamen van plantages en industrieën. Tot slot is er de aanwezigheid van de Europeanen, vrijwel altijd gekleed in smetteloos wit tropenpak met helm. Monnikendam selecteert ook fragmenten die ons nu shockeren, zoals die van twee jonge kinderen die een sigaret roken. Hij laat vervolgens zien dat het nog ‘erger’ kan: een zuigeling die de borst van zijn moeder verruilt voor een trekje aan een sigaret!

De titel Moeder Dao, de schildpadgelijkende verwijst naar het scheppingsverhaal volgens de bewoners van het eiland Nias, dat aan het begin van de film wordt verteld. Deze godin draaide van lichaamsvuil een bolletje en schiep zo de aarde. Monnikendam heeft geen enkele moeite gedaan om de zwijgende beelden van naturalistisch geluid te voorzien. Ook een verklarend commentaar blijft achterwege. De ‘klankbeeldcompositie’ van Jan-Dries Groenendijk bevat authentieke elementen maar is tegelijk vervreemdend genoeg om geen afbreuk te doen aan de beklemmende schoonheid van de beelden.

Makers

Documentaire compositie Vincent Monnikendam

klankbeeldcompositie Jan-Dries Groenendijk

Geluid Floris van Manen (Nederland), Jane Snijders (Indonesië)

Audio nabewerking Tom Stramrood

Filmmontage Licky Zydower

Digitale montage Albert Markus

re-recording mixage Ad Roest

Zangen en gedichten uitgevoerd door: Djumila Arps, Suhardi Djojoprasepyo, I.Gde Parimartha, Meira Setiawati

Gedichten: Amir Hazah, Vincent Monnikendam, Rendra, Subagio Sastrowardoyo

Co-research en co-filmrestauratie: Rogier Smeele

Productie Rade Milicevic

NPS

Achtergrondinformatie

Eind jaren tachtig vinden de Nederlandse audiovisuele archieven eindelijk gehoor bij de overheid voor hun smeekbeden om de grote aantallen nitraatfilms te redden, die in hun kluizen liggen te vergaan. Minister Brinkman stelt substantiële bedragen beschikbaar voor de conservering van de collecties van het Filmmuseum en het Polygoonarchief. In de filmblikken die uit de kluizen vandaan worden gehaald, blijkt veel interessant materiaal te zitten, met name uit de vroege jaren van de film. Het is een bron van inspiratie voor wetenschappers uit binnen- en buitenland maar ook voor filmmakers. Zo stelt Peter Delpeut de compilatiefilm Lyrisch nitraat (1991) samen uit de collectie die bioscoopexploitant Jean Desmet in de periode tussen 1905 en 1920 had verzameld en in de jaren vijftig aan het Filmmuseum had overgedragen.

Ook Vincent Monnikendam die als filmmaker in dienst van de NOS een reputatie heeft opgebouwd met indringende ‘onderzoeksdocumentaires’ over maatschappelijke thema’s, raakt gefascineerd door de filmschatten die nu eindelijk bekeken (en hergebruikt) kunnen worden. Zijn belangstelling gaat uit naar het beeld van Nederlands-Indië, dat naar voren komt uit zwijgende films. Hij neemt zich voor om al het materiaal uit de periode 1912-1933 te bekijken en hieruit een compilatiefilm samen te stellen. Het betreft onder meer de rolprenten die oud-KNIL militair J.C Lamster in de jaren tien voor het Koloniaal Instituut maakte. Verder is er materiaal van de Haagse filmmaker Willy Mullens die, onder andere gesponsord door de Bataafse Petroleum Maatschappij, in de jaren twintig twee keer een bezoek aan Indië bracht. Ook zijn de opnamen die de briljante Polygoon cameraman I.A. Ochse tussen 1927 en 1929 realiseerde, vrijwel compleet bewaard. Tot slot zijn er de propagandafilms van Pater Simon Buis over de activiteiten van zijn missieorde SVD op het eiland Flores.