De Berg

Periode	1981
Beschikbaar in archief	Beeld en Geluid
Genre	Documentaire
Decennia	1980-1989
Lengte	102 minuten
Medium	bioscoop, 16mm, zwart wit
Externe info	Bekijk fragment De Berg

Beschrijving

Liefdevol grafmonument voor de Communistiscge Partij Nederland (CPN). In een zeer strenge vormgeving komen vijf oudere, Nederlandse communisten en ex-communisten aan het woord over hun leven voor het communistische ideaal. Van 1917 tot 1989. Fameuze scene tussen Henk en Jans Gortzak waarin in één ongemonteerd shot van bijna tien minuten het communistisch ideaal in elkaar stort. Verder: Gerard Maas, Nel Visch en Piet Laros. De muziek in de film is strijkkwartet nr 15, Opus 132, 'Heiliger Dankgesang einer Genesenden an die Gottheit, in der lydischen Tonart: Molto Adagio; Neue Kraft fühlend; Andante

Makers

Regie en scenario Gerrard Verhage

Camera Goert Giltay

Geluid Hans Fels

Montage Jan Wouter van Reijen

Historische adviezen Wera de Lange

Productie Rolf Orthel, Rens Oomens

Productiemaatschappij Albatros Film

Achtergrond

Bert Hogenkamp staat in zijn column op de site van Beeld en Geluid uitgebreid stil bij De Berg. Aanleiding voor de film was het vertrek van de CPN uit het Amsterdamse Felix Meritis, waar het vanaf 1945 zijn hoofdkwartier had gehad. Het bezoek van de hoofdpersonen aan de lege ruimten van “Felix” is op een vervreemdende manier gefilmd, met prachtige, lang aangehouden pans van cameraman Goert Giltay. In de verhalen die ze thuis in hun naoorlogse tuinstadflats vertellen, komt “Felix” overigens helemaal niet ter sprake. Ze hebben het over de crisisjaren, de opbouw van het socialisme, de Spaanse Burgeroorlog en hun kampervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Verhage was zelf lid van de CPN, maar nam na enkele jaren weer afscheid van ‘de partij’. Hij was niet de enige, maar wat zijn breuk zo uniek maakt is De Berg. Want zoals Verhage in Allemaal Film opmerkt, met die documentaire “filmde hij zich uit de partij”. Toch is De Berg bepaald geen egodocument van het type “mijn moeder en mijn hond en ik” (IDFA-directeur Ally Derks), dat de laatste jaren opgang heeft gemaakt in Nederland. Natuurlijk is Verhage zelf aanwezig in de film. Je hoort hem vragen stellen aan de vijf (ex-)communisten. Aan het begin leest hij bovendien een tekst van Lenin voor over het afdalen van een berg, nadat de klimmer gemerkt heeft dat hij langs de gekozen weg de top niet kan bereiken. Maar de vijf en niet de maker staan centraal.

De Berg zit vol emoties. De meesterlijke cameravoering van Goert Giltay biedt de betrokkenen alle ruimte. Het mooist is het tweegesprek tussen Henk en Jans Gortzak. Dat is als enige in de film tegen een zwart doek gefilmd, waardoor je als toeschouwer helemaal op hun woorden en gelaatsuitdrukkingen gefocust bent. Henk stelt dat hij niet kan leven zonder het ideaal van het communisme, terwijl Jans haar geloof al lang is kwijtgeraakt. Bitter vertelt Jans hoe ze na de bevrijding elke dag naar het Centraal Station ging, hopende op de terugkeer van Henk uit het kamp. Maar die zat intussen in Potsdam om het socialisme mee te helpen opbouwen. Verhage illustreert dit met een fragment uit de DEFA documentaire POTSDAM BAUT AUF, waarin de installatie van het nieuwe stadsbestuur wordt getoond. Natuurlijk zie je direct dat deze ceremonie speciaal voor de film is geënsceneerd, maar de Pruisische koppen van de bestuurders zijn zo echt als maar zijn kan.

Voor wie het weet, heeft de keuze van dit indrukwekkende archieffragment nog een extra laag. Want POTSDAM BAUT AUF is gemaakt door een Nederlander die net als Henk Gortzak na mei 1945 uit politieke overtuiging in Oost-Duitsland achterbleef. Het was Joop Huisken, een oud-medewerker van Joris Ivens, die in 1979 in Oost-Berlijn overleed. Toch is hij eigenlijk de enige in De Berg, die echt op voet van gelijkheid in dialoog met Verhage gaat, nl. met behulp van beelden en geluiden.