De verovering van de wereld

Periode	2000
Beschikbaar in archief	Beeld en Geluid
Genre	documentaire
Decennia	2000-2009
Lengte	50’31
Medium	televisie

Beschrijving

Onder constructie .....

'De Verovering van de Wereld' is vertoond in het kader van DNW (De Nieuwe Wereld: Rooksignalen uit de nieuwe wereld) van de VPRO. In deze eerste uitzending van het thema 'globalisering' laten zes deskundigen hun licht schijnen over het fenomeen globalisering. Het is als het ware een handleiding en inleiding voor het vervolg van dit DNW thema, wat bestaat uit een vierluik. Ze bespreken hierin dan ook wat heb eigenlijk betekent en wie het woord gebruikt, hoe het komt dat er voor- en tegenstanders zijn en wat het met zich mee heeft gebracht voor verschillende landen in de vorm van een betoog.

In de eerste aflevering zijn de volgende mensen dan ook geïnterviewd: anti-globaliseringsactivistes Vandana Shiva (India, natuurkundige en filosofe) en Lori Wallach (USA, juriste), de Duitser Peter Woicke (Wereldbank, investeringsbankier), de Amerikaan Michael Mussa (IMF, econoom) en Joseph Stiglitz (USA, ex vice-president van de Wereldbank en econoom), Kenneth Fisher (belegger) en politiek filosoof John Gray. Hij was ooit adviseur van Margaret Thatcher, maar is inmiddels een verklaard tegenstander van de zegeningen van het vrije marktdenken.

Met deze interviews ging George Brugmans vervolgens aan de slag. In de montage is het gesproken materiaal gecombineerd met beeldmateriaal dat grotendeels uit het archief van DNW komt en met beeldmateriaal uit allerlei 'alternatieve' bronnen. Er volgen beelden van derde wereldlanden, maar ook van rellen die door de globalisatie tot stand zijn gekomen uit ontevredenheid, en commercials van de Wereldbank en IMF. Dit vierluik toont een kleiner wordende wereld waarin afstanden soms groter lijken dan ooit.

Twee quotes van John Gray uit de aflevering:

"We moeten af van een simpele opvatting van globalisering om inzicht te krijgen in hoe globalisering eigenlijk werkt. We moeten inzien dat ’t heel paradoxale gevolgen kan hebben. Het kan de economische ongelijkheid zowel vergroten als verkleinen. Het kan heftige fundamentalistische reacties oproepen. Dat is ook gebeurd, in ’t Midden –Oosten en elders. Nationalistische gevoelens kunnen zowel heropleven als doodbloeden. Globalisering op zichzelf legt niet overal één cultuur of één vorm van kapitalisme op. Het doet nieuwe economische modellen ontstaan en verandert oude, inclusief ’t Amerikaanse kapitalisme."

"Het belangrijkste inzicht met betrekking tot globalisering is dat ’t een onbeheersbaar proces is. Net als industrialisatie."

De Verovering van de Wereld is op zondag 12 november 2000 om 21:40 uur uitgezonden op Nederland 3.

Makers

Samenstelling: George Brugmans

Montage: Marc Bechtold en JP Luijsterburg

Camera: Melle van Essen, Alexander Oey, George Brugmans, Marc Homs, Joost van Herwijnen e.a.

Research: William de Bruijn en Ilze Praagman

Interviews: IJsbrand van Veelen

Camera/geluid interviews: Alexander Oey

Met dank aan:

Indymedia (Han Soete, Michael Eisenmenger)

The imf video project

De Nieuwe Wereld:

Redactie: Fleur Amesz, William de Bruijn, Bregtje van der Haak, Marije Meerman, Gijs Meijer Swantee, Hans Otten, Olaf Oudheusden, Ilze Praagman, Rob Schröder en IJsbrand van Veelen

Webredactie: Stan van Engelen

Productie: Odette Toeset, Yvonne Rave en Alex Klippel

Eindredactie: George Brugmans en Frank Wiering

Achtergrondinformatie

DNW - Rooksignalen uit de nieuwe wereld

VPRO brengt globalisering knap in beeld door Billy Gunterman

dit artikel verscheen eerder in het tijdschrift Geografie van maart 2001

De VPRO is met het programma Rooksignalen uit de Nieuwe Wereld (DNW) de enige omroep in Nederland die grote thema-uitzendingen durft te verzorgen over complexe onderwerpen. Afgelopen november bracht DNW vier uitzendingen van elk een uur over het thema globalisering: een inleiding en drie casestudies. Hoe belangwekkend zijn deze producties voor een geïnteresseerd geograaf?

Deel 1: De verovering van de wereld In het eerste deel van het vierluik - een inleiding op het thema 'globalisering: vloek of zegen?'- wordt de argeloze kijker gelijk in het diepe gegooid. Dat komt niet alleen door de complexiteit van het thema, maar ook door de vorm waarin het programma is gegoten. Beurtelings komen zes experts - van scherpe critici tot milde pleitbezorgers - aan het woord over het begrip globalisering. Het lastige van deze eerste inleidende aflevering is dat er moeilijk een begrijpelijk verhaal uit de kakofonie van uitspraken te destilleren is. Het onderwerp globalisering is te complex en te abstract om in gesproken interviewvorm op deze manier in beeld gebracht te worden. Als je telkens in je hoofd moet schakelen van de ene uitspraak naar de andere en er is door de montage geen duidelijke lijn in aangebracht, dan haak je als kijker snel af. Dat wordt niet verholpen door het inbrengen van archiefmateriaal. Deze 'verlevendiging' werkt zelfs averechts. Tegelijkertijd de ondertiteling lezen en naar ingelaste beelden kijken is te veel van het goede: gaandeweg verlies je de grip op het verhaal. Om dit voortijdig afhaken tegen te gaan, moet de kijker de mogelijkheid hebben zich van tevoren goed voor te bereiden, zodat er een context van het probleem ontstaat. In dit geval antwoord op de vraag of globalisering een vloek of een zegen is. De VPRO voorzag hierin door in de tv-gids met een prima inleidend artikel te komen over de achtergrond van het onderwerp en de opbouw van de uitzendingen. De zes experts werden in blokjes tekst bij de kijker ingeleid. Ook de website gaf relevante achtergrondinformatie bij het onderwerp, variërend van de favoriete boekenlijst van de redactie en de diverse definities van het begrip globalisering tot de complete uitgewerkte, uit het Engels vertaalde tekst van de uitzending.

Deel 2: Een bank, twee werelden Hoe bestrijdt de Wereldbank de armoede in Uganda? Uganda is met Ghana het 'braafste jongetje van de klas' als het gaat om armoedebestrijding in Afrika. Een medewerker van de Wereldbank zegt treffend over Afrika dat 'global poverty is africanized'. In deze uitzending wordt zonneklaar hoe armoedebestrijding werkt, of beter gezegd niet werkt. Het bekende recept van het IMF en de Wereldbank komt erop neer dat er een markteconomie op gang moet komen, waarbij de overheid moet terugtreden en zich moet concentreren op een beperkt aantal taken: infrastructuur, onderwijs en gezondheidszorg. Door de belastingen van onder andere de private sector is de overheid in staat om, bijvoorbeeld, wegen aan te leggen. Wanneer de private sector echter, vanwege een kleine recessie, de regering juist vraagt om belastingsubsidie, krijgt de overheid geen geld om wegen aan te leggen. Als ze echter de private sector niet steunt, zal er al vrij snel geen private sector meer zijn om de wegen te gebruikten. Om dit soort dilemma’s gaat het in landen als Uganda. Op het platteland is het voor de overheid al helemaal onmogelijk om belasting te heffen; doodeenvoudig omdat er nauwelijks geld circuleert. Bijvoorbeeld omdat de koffieoogst het afgelopen jaar is mislukt. Een geïnterviewd dorpshoofd verwacht dat slechts vijf van de 150 belastingplichtigen daadwerkelijk belasting betalen. De oproep van de Ugandese regering om belasting te betalen heeft geen enkele zin. Ook al omdat mensen tegenwoordig bij ziekte een eigen bijdrage moeten betalen. Maar als de mensen op het platteland minder dan één dollar per dag verdienen en een bezoek aan een dokter kost een halve dollar, dan is de keuze snel gemaakt. Slechts drie op de tien mensen op het platteland kunnen het zich permitteren om voor het ziekenhuis te kiezen. Dit soort voorbeelden zijn het praktische gevolg van de Structurele Aanpassingsprogramma (SAP's), die de Wereldbank en het IMF lange tijd hebben opgelegd aan arme landen. De uitwerking hiervan in een helder lopend verhaal in beeld te brengen is lastig, maar de VPRO slaagt er, zoals wel vaker, wonderwel in. In deze uitzending worden de uitspraken gemonteerd van medewerkers van de Wereldbank op het hoofdkantoor van Kampala. Een onderzoekscommissie van deze vestiging daalt af naar het platteland om te zien hoe de gewone mensen leven en ze komen, gevolgd door het DNW-team, terecht in dorpen en hutten waar pijnlijk duidelijk wordt hoe geprivilegieerd Tony de dikkige Wereldbankman is, die 's morgens te laat voor deze missie bij de Landrover verschijnt omdat hij nog zit te ontbijten. Een uur later maakt hij kiekjes van de koe van een familie waarvan de cassave door de bladluis is opgegeten en die nu slechts één keer per dag (of helemaal niet) kunnen eten. Het ontwikkelingsprobleem van Uganda wordt zo op verschillende schalen uitgelegd. Niet belerend: de beelden spreken voor zich en vertellen het verhaal van een succesvol land Uganda, waarboven zich toch donkere wolken samenpakken. De schuld van Uganda is 3,7 miljard dollar waarvan 1,8 miljard dollar aan de Wereldbank. De debt service, de jaarlijkse schuldaflossing, bedraagt 132 miljoen dollar. Het team van DNW filmt tussendoor ook een actiegroep, 'Uganda Debt Work' die pijnlijk duidelijk maakt dat als Uganda een keer in staat is om te betalen, zij onmiddellijk door middel van deze debt service wordt afgetapt en het percentage ‘less than one dollar-mensen’ niet substantieel zal kunnen dalen. Ook deze uitzending wordt op de website ondersteund door statistische gegevens en een economisch achtergrondverhaal.

Deel 3: Keten van liefde bekijk de uitzending in realvideo: breedband / smalband Deel drie gaat over vrouwen uit de Filippijnen die andermans kinderen verzorgen in Rome en Den Haag. Het au pair meisje in Den Haag is jong en ongehuwd en verzorgt de vier dochters van de nog jonge moeder Marie Pauline die in de advisering haar geld verdient. Haar man werkt in de gezondheidszorg. De familie is maandelijks ongeveer 2200 gulden kwijt aan het au pair meisje, waarvan 30 gulden per dag aan kost en inwoning en de rest aan kosten voor het meisje Mike. Zij maakt al het verdiende geld over aan haar familie in de Filippijnen. Dankzij haar geld kan een broer van haar studeren en kunnen de ouders worden onderhouden. Het is Mike's (verplichte) bijdrage aan het voortbestaan van de familie. Ze heeft op deze manier binnen vijf jaar aan haar familieverplichtingen voldaan. In Rome werken veelal Filippijnse moeders die hun kinderen thuis hebben achtergelaten aan de zorg van een Filippijnse oppas die de hele dag voor de kinderen zorgt voor 90 gulden per maand. Ook de grootouders zorgen voor de achtergebleven (klein)kinderen. De liefde wordt dus gekocht, zowel in Europa als de Filippijnen, en de buitenlandse migrantenstroom is de belangrijkste deviezenbron. Ongeveer een tiende deel van de Filippijnse bevolking is bij deze migratieketen betrokken. De overheid ondersteunt dit goed opgeleide, warme, verantwoordelijke en uiterst betrouwbare exportartikel. Zonder dit geld zouden velen in de Filippijnen de Azië-crisis niet hebben overleefd. Van de vier uitzendingen over globalisering is deze de meest concrete en invoelbare. De schakels in de liefdesketen zijn vrouwen, die, als ze zelf opgroeiende kinderen in de Filippijnen hebben, allemaal hun tranen laten zien. En hoewel de Europese dames die aan het woord komen in de uitzending allebei sympathiek zijn en hun au pair met respect bejegenen, is het overduidelijk dat zij het zijn die het meest profiteren en dus ook het land dat zich kan veroorloven deze kosten voor verzorging op te brengen. In de film zie je dat het ontwikkelde vrouwen zijn die de stap naar Europa zetten. In Nederland zouden ze behoren tot de meisjes die van de mavo of havo afkomen. Twee hoogleraren, een Amerikaanse en een Filippijnse, geven deskundig achtergrondcommentaar. De montage is knap gedaan en zorgt ervoor dat de verhalen die de vrouwen in de film vertellen een plaats krijgen in een bredere context en zo slaagt deze film erin het Filippijnse meisje achter de strijkplank in Den Haag te verbinden met de theorie dat deze keten van liefde de ongelijkheden in de wereld niet alleen instandhoudt maar zelfs vergroot. Fraai zijn de scènes geschoten op de migratiecursus op de Filippijnen - een buitenkansje voor het DNW-team om daar te mogen filmen. Het laat zien hoe de meisjes en vrouwen worden voorbereid op hun verblijf in het buitenland. In demagogische stijl predikt de cursusleidster dat de vrouwen in de cursus bank door God zijn uitverkoren ('you are the blessed') en waarschuwt zij dat 'homesickness' nog wel eens kan overgaan in 'home-sexness', waarbij talloze Europese mannen in de rij staan om hen daarbij te helpen. Ook van deze uitzending bevat de website achtergrondinformatie, bijvoorbeeld hoe de Nederlandse wet ten aanzien van deze tijdelijke arbeidskrachten in elkaar steekt.

Deel 4: ERT: de roergangers van Europa In Brussel staat het hoofdkantoor van de European Round Table, de ERT, een club van 49 Europese ondernemers. Morris Tabaksblat van Reed/Elsevier is op het moment voorzitter. Verder zijn alle grote ondernemingen met het hoofdkantoor in Europa in de persoon van de voorzitter van de raad van bestuur lid van deze club. De totale omzet van de betrokken bedrijven bedraagt bijna 1 biljoen gulden (964 miljard) en de bedrijven tellen gezamenlijk meer dan vier miljoen werknemers. Grote namen als Agnelli, Benotti en Timmer waren lid. De Club werd in 1983 opgericht toen de nationale staten in Europa de neiging hadden zich meer naar binnen te keren en het proces van integratie stagneerde. Dit was tegen de belangen van de grote Europese ondernemingen en de Club werd een feit. De European Round Table maakt zich zeer sterk voor de uitbreiding naar het oosten van Europa en de brief die iedere Eurocommissaris voor de conferentie begin december 2000 kreeg, bevatte de boodschap om niet verder met deze uitbreiding te treuzelen. Of de heren politici hun werk maar willen doen. De Europese lobby heeft het stadium van toevallige contacten en achterkamertjespolitiek ver achter zich gelaten. Lobby staat niet meer voor informeel kletsen, maar bestaat uit een georganiseerde beïnvloedingsmachine. In het geval bijvoorbeeld van de toekomstige toetreding van Bulgarije zijn er op nationaal niveau comités aan het werk die bestaan uit vertegenwoordigers van de Europese industrie en uit Bulgaarse vertegenwoordigers van industrie en politiek. De doelstelling is zonneklaar: het uitbreiden van de Europese markt straks tot 500 miljoen consumenten. Belangrijk is ook dat de zogenaamde grey competition wordt opgeheven. Dat wil zeggen dat de westerse onderneming die Bulgarije binnenkomt, bijvoorbeeld Shell, niet te maken krijgt met nationale oliemaatschappijen die nog concurrentievoordelen genieten. Die moeten worden opgeheven. Uiteindelijk probeert 'de Club' er iedereen van te overtuigen dat uitbreiding een win-win situatie is: en de Oost-Europese en de West-Europese landen zullen er wel bij varen. De vierde en laatste uitzending brengt dit proces van openbreking van markten en het Europese aandeel in de globalisering goed in beeld. Er wordt gefilmd in Brussel (hoofdkantoor ERT) en in Sofia - Bulgarije. Diverse malen wordt er aan de tafels van de lobbyisten een vergelijking gemaakt van het Bulgarije-nu met het Polen van tien jaar geleden. Dezelfde institutionele barrières in het begin, maar Polen ging uiteindelijk toch 'om'. Als het aan de ERT ligt zal het met Bulgarije dezelfde weg opgaan. Je kijkt in de kraamkamer van het globaliseringsproces.

Service De VPRO website dnw.vpro.nl geeft op ieder programma toegesneden schriftelijke achtergrondinformatie. De rechtstreekse url is http://dnw.vpro.nl/globaliseting.

De vier afleveringen hebben ieder een eigen pagina, waaraan tal van infopagina’s hangen. Informatie over aanschaf van de video banden is te verkrijgen bij: VPRO publieksservice, t.a.v. Bart Baas, Postbus 11, 1200 JC Hilversum, (035) 6712272. GEOGRAFIE MAART 2001 http://www.vpro.nl/programma/dnw/afleveringen/3070602/items/4196401/

http://www.vpro.nl/programma/dnw/afleveringen/3070602/media/13702308/