De eeuwen omringen mij met vuur: Osip Mandelstam
| Periode | 1976 |
| Beschikbaar in archief | Beeld en Geluid |
| Genre | Documentaire |
| Decennia | 1970-1979 |
| Lengte | 45 minuten |
| Medium | Televisie, 8mm en 16mm |
Beschrijving
In 1970 verschijnt de Engelse vertaling van de memoires van Nadjezjda Mandelstam onder de titel Hope against hope (nadjezjda betekent ‘hoop’ in het Russisch). De weduwe van de Russische dichter Osip Mandelstam (1891-1938) beschrijft op een lucide manier de verschrikkingen van het stalinisme, maar ook de grote liefde die ze voelde voor haar echtgenoot. Het boek maakt grote indruk. In 1971 volgt een Nederlandse vertaling.
VARA-programmamaker Frank Diamand, zelf dichter, slaagt er op 1 mei 1973 in om Nadjezjda Mandelstam in Moskou te filmen. Hij gaat samen met Italiaanse communisten uit Rome naar Moskou om 1 mei te vieren, als een linkse toerist met een super-8-filmcamera. Zo weet hij aan de aandacht van de KGB te ontsnappen, die helemaal in beslag is genomen door de grote parade voor de Dag van de Arbeid op het Rode Plein. Diamand belooft mevrouw Mandelstam dat hij de opnamen pas na haar overlijden zal vertonen, om haar geen verdere moeilijkheden met de autoriteiten te bezorgen.
De eeuwen omringen mij met vuur begint met een biografische schets over het leven van Osip Mandelstam, geïllustreerd met foto’s en archiefmateriaal. Enkele belangrijke gedichten van hem worden voorgelezen. Nadjezjda Mandelstam vertelt dat 1 mei een bijzondere dag voor haar is: het is dag waarop zij haar man heeft ontmoet. Overdag hadden ze vaak ruzie, maar de seks ’s nachts maakte alles weer goed. Mandelstam merkt ook op dat de grootste vijanden van haar man andere schrijvers en dichters waren. Wanneer Diamand haar vraagt een gedicht van haar man te reciteren, wordt naar Sinjavski gesneden die met het voorlezen van hetzelfde gedicht verder gaat. Deze gaat ook in op de betekenis van het werk van Osip Mandelstam.
Makers
Samenstelling, regie Frank Diamand
Camera Paul van den Bosch, Frank Diamand
Geluid Roel Bazen
Mixage Nico Meyer
Ampex montage Kees Kuyer
Montage Jac Verheul
Adviezen, vertalingen, interview Sinjavski Karel van het Reve
Commentaar gesproken door Joop van Tijn
Teksten van Nadjezjda Mandelstam gelezen door Judith Herzberg
Achtergrondinformatie
De unieke super-8-opnamen worden in een filmlaboratorium in Duitsland opgeblazen naar 16mm en met het nodige kunst- en vliegwerk – want de snelheid van het geluid varieert verschrikkelijk - op video overgezet. Diamand verzamelt verder veel historisch archiefmateriaal van het Rusland van voor, tijdens en vlak na de Revolutie van 1917. In Parijs zoekt hij met de bekende slavist Karel van het Reve en een cameraploeg de dissidente Russische schrijver Andrej Sinjavski op, die midden jaren zestig tot zeven jaar gevangenschap was veroordeeld vanwege de publicatie in het Westen van enkele teksten onder het pseudoniem Abraham Terts. In 1976 ligt de film klaar om uitgezonden te worden, wat pas enkele weken na de dood van Nadjezjda Mandelstam gebeurt, op 11 januari 1981, in een op het laatste moment ingelaste uitzending.
Frank Diamand is de enige filmmaker die een interview met Nadjezjda Mandelstam heeft kunnen afnemen. De oorspronkelijke opnamen zijn voor deze dvd-box opnieuw overgezet en digitaal bewerkt. Ze hebben daarmee aanzienlijk aan kwaliteit gewonnen. Alleen al daarom is De eeuwen omringen mij met vuur een unieke film. Maar het is voor alles een ode aan de poëzie en aan de levenslust, die sinds 1976 niets aan zeggingskracht heeft verloren.
