De club (documentaire)

Periode	2000
Beschikbaar in archief	Beeld en Geluid
Genre	Documentaire
Decennia	2000-2009
Lengte	48'08
Medium	televisie

Beschrijving

De Club is de laatste documentaire uit een vierdelige serie van de VPRO genaamd "Rooksignalen uit De Nieuwe Wereld", afgekort DNW, omtrent globalisatie, uitgezonden door Nederland 3 op 3 december 2000. In deze aflevering wordt de ERT, de European Round Table of Industrialists, onder de loep genomen. De ERT is naar eigen zeggen een 'club van individuen', in hun geval de 49 topondernemers in Europa, waaronder de leiders van bedrijven als Royal Dutch/Shell en Akzo Nobel. Wie zijn ze, wat doen ze en wat is hun macht? "Een kijkje in de kraamkamer van het globaliseringproces."

"Alle regeringsleiders van de EU-landen hebben een brief gehad, waarin ze nadrukkelijk gewaarschuwd worden voor verder getreuzel. Komende week in Nice moeten zij een duidelijk besluit nemen, over de uitbreiding van Europa." Dit is een gedeelte van de inleiding van deze documentaire. De ERT, als fervent voorstanders van uitbreiding van de Europese Unie, is zeer pro-actief in het promoten van het opnemen van voormalig Oostbloklanden. In deze documentaire wordt ingegaan op de kwestie Bulgarije en we worden aan de hand genomen door de wereld van de ERT in hun denken over deze integratie, hun belangen, ideeën en doelstellingen, dit via interviews met leden van de elitaire groep en beelden van bijeenkomsten en vergaderingen. We zien hoe een speciale groep van de ERT Bulgarije klaarstoomt voor opname in de EU.

Makers

Samenstelling: IJsbrand van Veelen

Camera: Niels van 't Hof

Geluid: Mark Witte

Montage: Iris Sikking

Research: Olaf Oudheusden, Ilze Praagman

Animaties: Mattmo Concept & Design, Paul van Ravenstein, Ruben Pater

Online: Rienk Leendertse

Mixage: Jacco Fransen

Redactie: Fleur Amesz. William de Bruijn, Bregtje van der Haak. Marije Meerman, Gijs Meyer Swantee, Hans Otten, Olaf Oudheusden, Ilze Praagman, Rob Schröder, IJsbrand van Veelen

Webredactie: Stan van Engelen

Productie: Odette Toeset, Yvonne Rave, Alex Klippel

Eindredactie: George Brugmans, Frank Wiering

Omroep: VPRO

Achtergrondinformatie

Wat is de ERT?

Om lid te worden van de ERT moet je aan bepaalde criteria voldoen als ondernemer. Dit werd in Brussel gevraagd aan de secretaris-generaal van de ERT , Wim Phillippa. Ten eerste wordt je gevraagd om lid te worden, het is als het ware een eer. Ten tweede moet je een goed leider zijn, innovatief, maar bovenal een topfunctie hebben aan een groot internationaal bedrijf. Er zijn bedrijven uit 17 landen vertegenwoordigd in de ERT, met een totale omzet van circa 1 triljoen euro en meer dan 4 miljoen werknemers. Hoog in het vaandel van de ERT staat "The competitiveness of European industry and the improvement of European economy". Als dat gebeurt dan zou iedereen er baat bij hebben. Ieder lid heeft een 'associate' of 'sherpa', de mensen die de topondernemers helpen in hun beslissingen en hun dagelijkse werk uitvoeren. Samen met de leden van de ERT stappen ze op regeringsleiders of commissarissen af om thema's aan te snijden die volgens hun belangrijk zijn en zorgen ook dat het op de agenda blijft, als het ware een lobby. Maar naar eigen zeggen hebben én willen ze geen effectieve manier om zaken te forceren.

Daarnaast zijn er in De Club ook beelden te zien van de jaarlijkse bijeenkomst van de 49 leden in Sofia met regeringsleiders, staatshoofden en ondernemers van Bulgarije. Bij deze conferenties wordt op de man af advies gegeven over de toekomst van het integratiebeleid van het land en in hoeverre het bedrijfsleven erop vooruit zal gaan. Regeringen en staten accepteren dit advies al zij het bindend, aldus de ERT. Als de ERT geen advies zou aanbieden, dan zou de regering zelf naar de ERT stappen. De ERT is naar eigen zeggen een klankbord voor economisch advies. Daarnaast houdt de ERT ook zelf vergaderingen voor leden alleen, waarin kwesties besproken worden en leden hun zegje kunnen doen. Dit zegje betreft in de meeste gevallen de wijze waarop het eigen bedrijf zich kan ontplooien en uitbreiden in landen zoals Bulgarije, en wat de problemen en knelpunten zijn. Daarnaast zijn er de BEC's, de Business Enlargement Councils. Dit zijn werkgroepen bestaande uit werknemers van de ERT uit het desbetreffende land, die proberen het toetredingsbeleid te versnellen in samenwerking met de regering.

Uiteindelijk wordt de vraag gesteld uit wiens belang de ERT handelt. Deze vraag wordt eerst beantwoord met termen als stabiliteit en democratie, maar wordt later expliciet omschreven als eigen belang voor de onderneming. De ERT streeft naar een grootse Europese markt met 500 miljoen mogelijke consumenten waarin volledige vrijheid is van ondernemen. Maxim Behar, lid van de 'club', stelt dat zij ooit een drijvende kracht zullen zijn achter een "uitgebreid verenigd Europa" en dat ze de EU zullen veranderen. Dit natuurlijk in volledige overeenstemming met de regels van de World Trade Organisation. Zouden ze hier van afwijken, dan zou hun legitimiteit in gevaar zijn.

Statement

IJsbrand van Veelen gebruikt in deze documentaire verscheidene beelden en contrasten, die aanzetten tot denken. Zo zien we ondermeer een tegenstelling tussen aan de ene kant beelden van stedelijk Bulgarije, dat zich onbewust is van de manier waarop als het ware over hun maatschappij besloten wordt door de Westerse elite en dat gewoon in onwetendheid doorleeft in armoede, en aan de andere kant de elitaire bijeenkomsten van de ERT met staatshoofden en ondernemers waarbij in overvloed visitekaartjes uitgewisseld worden onder het genieten van exclusieve catering. In de loop van de documentaire wordt geprobeerd de ware doelstellingen en gedachtes achter de ERT te achterhalen, waarbij tegenstellingen worden getoond tussen gedachtegangen van verschillende leden. Aan de hand hiervan is af te leiden, dat er toch wat negatieve kritiek te bevinden is over deze manier van denken en handelen.

De Nieuwe Wereld

Hier volgt een beschrijving over de serie DNW en haar doelstelling. De nieuwe wereld is een wereld die getekend wordt door de razendsnelle ontwikkeling van netwerken. Een wereld die aan de ene kant steeds grenzenlozer functioneert - denk aan het flitskapitaal van de nieuwe economie en de steeds eenvormiger mediacultuur - maar waarin tegelijkertijd steeds meer sprake is van regionalisering, etnisch nationalisme en religieus fundamentalisme: ‘globalism’ versus ‘tribalism’. Een wereld waarin economie, samenleving en cultuur een nieuwe onderlinge balans zoeken, die nieuwe tegenstellingen veroorzaakt. Een wereld waarin we onszelf, onze identiteit en onze cultuur permanent moeten herdefiniëren. Die tegenstellingen zijn minder dan vroeger geografisch of ideologisch bepaald. Vaak hebben zij een virtueel karakter en zijn ze terug te brengen op de kloof tussen dat wat niet of nauwelijks en dat wat steeds sneller verandert. Met nieuwe ‘winners’ ontstaan nieuwe ‘losers’, met nieuwe machtscentra nieuwe getto's. De belangrijkste politieke en economische tegenstelling is geworden die tussen landen en mensen die wel en die niet ‘wired’ zijn. De belangrijkste culturele spanning is die tussen het net en het individu. Het programma DNW schroomt daarom niet om grote thema’s aan te snijden, maar doet dat door zich te identificeren met mensen en hun gespannen verhouding met de nieuwe wereld. Dit idee is in grote mate terug te vinden in De Club. Verschillende domeinen raken elkaar en worden afhankelijker van elkaar, in dit geval met name de politieke en de economische belanghebbers. Daartegenover staat het arme Bulgarije wat de rode draad vormt in deze aflevering, een relatief armoedig land naar Westerse maatstaven, dat zich onbewust is van de 'spelletjes' die met haar gespeeld worden achter de schermen.

Afleveringen

De Club is de derde casestudy omtrent globalisatie. Vooraf ging ten eerste een inleidende aflevering, genaamd De verovering van de wereld. Hierin komt een kleine groep experts te spreken over het begrip globalisatie, spreken hun mening uit over de eventuele voor- en nadelen en leggen uit welke krachten er in het spel zijn bij dit fenomeen. De daarop volgende drie afleveringen zijn ieder losse casestudies, waarin aan de hand van voorbeelden een concreter beeld wordt geprobeerd te schetsen voor de kijker over het complexe fenomeen globalisatie. De eerste van deze afleveringen, de tweede in het vierluik, is Eén bank, twee werelden. In deze aflevering van DNW wordt er een kijkje genomen in Oeganda, waar de Wereldbank naar eigen zeggen meer succes heeft dan ergens anders in het arme Afrika. Er wordt getoond hoe deze onderneming poogt, al dan niet onsuccesvol, de armoede in zulke derdewereldlanden te bestrijden. De derde aflevering in het vierluik, genaamd Keten van Liefde, betreft vrouwen die hun kinderen en hun moederland, in dit geval de Filipijnen, verlaten om in het Westen geld te verdienen via het zich ontfermen over de kroost van die 'Westerlingen', die alleen op deze manier hun werk met kinderzorg (denken te) kunnen combineren. "DNW brengt de keten in kaart in Nederland, Italië en de Filippijnen en laat zien hoe moederliefde een belangrijke grondstof wordt voor de mondiale economie." Zie de website van de VPRO voor verdere informatie. (Bron: VPRO) Veel informatie over de afleveringen, waaronder het bovenstaande, is te halen uit dit artikeluit het tijdschrift Geografie (2001) door Billy Gunterman.

Prijzen

De uitzendingen hebben de Dick Scherpenzeel Persprijs 2000 gewonnen. De prijs, ingesteld door toenmalige Minister van Ontwikkelingssamenwerking Jan Pronk, gaat naar producties die inzicht geven in ontwikkelingsprocessen in niet-westerse landen of die betrekking hebben op Noord-Zuid-verhoudingen in bredere zin. De prijs werd op dinsdag 6 november 2000 door minister Herfkens overhandigd aan de redactie.

Verder Oeuvre

IJsbrand van Veelen, degene verantwoordelijk voor de samenstelling van De Club heeft zich naast DNW ook dienstig gemaakt voor andere films, series en documentaires, waarvan enkele ook in de prijzen zijn gevallen afgezien van De Club. Zo is hij medeverantwoordlijk voor het leeuwendeel van de serie Tegenlicht, een vergelijkbare reguliere documentaireserie die volgde op DNW en heeft hij meegewerkt aan veel afleveringen van Zomergasten. Met de korte film Killing Time heeft hij samen met Mark Warner de Edward Muybrige Award gewonnen op het Nederlands Film Festival in 2000. Verder heeft hij zich ingezet voor talloze spraakmakende documentaires in de laatste tien á twintig jaar.