Categorie:Televisiedrama

Nederlands televisiedrama houdt de kijker al ruim een halve eeuw in zijn greep. Een plausibele verklaring daarvoor is niet ver te zoeken: "Juist omdat het kijken naar televisiedrama deel uitmaakt van het dagelijks leven, vormt het een belangrijk middel waarmee mensen hun wereld construeren en begrijpen. De televisie is in staat alledaagse ervaringen over te dragen en mensen daarover te laten nadenken," aldus hoogleraar Sonja de Leeuw.

In de beginjaren van televisie is er nog maar zelden origineel drama te zien. Het eerste televisiespel dat bij wijze van experiment voor het medium is geschreven heet De toverspiegel, onder regie van televisiepioniers Willy van Hemert en Erik de Vries. De meeste producties zijn gebaseerd op theaterstukken of simpelweg registraties van toneelvoorstellingen. De avondvullende televisiepelen worden gezien als pronkstukken en zijn vanaf 1955 frequent te zien op de dinsdagen. Toneelgezelschappen worden uitgenodigd om iets uit hun repertoire op te voeren voor televisie. Maar de voorkeur gaat uit naar werk speciaal geschreven voor televisie. In een televisiespel is meer mogelijk dan in het theater; de stukken zijn minder ruimte gebonden en buiten-scènes kunnen worden vertoond met behulp van filminlassen. Er is echter één grote beperking. Aangezien alles live wordt uitgezonden en opgevoerd moet de auteur er rekening meehouden dat de acteurs tijd hebben zich om te kleden voor de diverse scenes. Vanaf het najaarseizoen in 1955 beschikt de NTS over haar eigen acteurskern.

Halverwege de jaren zestig zien we dat hier langzamerhand verandering in komt. Naast adaptaties van literaire werken en toneelstukken worden er scenario’s specifiek voor televisie geschreven die weinig meer van doen hebben met het traditionele theater. En met succes: producties als De kleine waarheid, Bartje en Dagboek van een herdershond worden in de jaren zeventig goed bekeken en groeien uit tot legendarische series.

Oorspronkelijk Nederlands televisiedrama bestaat vooral uit trage handelingen en eindeloze dialogen, wat voor de moderne kijker beslist even wennen is. Wel hebben dramaseries van vroeger en nu een ding gemeen: conflicten, in welke hoedanigheid dan ook, leveren meestal de basis voor het plot.

In de loop der jaren zijn er formats ontstaan, min of meer vaststaande formules waarmee televisieproducties in genres kunnen worden opgedeeld. Televisiedrama omvat verschillende subgenres, waaronder soap, historisch drama en de politieserie. Genreconventies zijn echter onderhevig aan veranderingen, wat resulteert in een hybride van (sub)genres. Het is om die reden vrijwel onmogelijk om televisieproducties in strikt afgebakende categorieën te plaatsen.

Nederlands televisiedrama wordt vaak in reeksen uitgezonden. Zelfs titels die oorspronkelijk als films zijn geproduceerd, denk aan Max Havelaar en Ciske de Rat, zijn speciaal voor televisie in delen opgesplitst (miniseries). Anders dan de single play – die, zoals de naam al zegt, eenmalig wordt uitgezonden – duiden series en serials op een reeks episodes waarin dagelijks of wekelijks dezelfde groep karakters centraal staat.

De serial heeft een narratief verloop gedurende een aantal weken, waarbij iedere aflevering aansluit op voorafgaande afleveringen. Dit zien we duidelijk terug bij soaps en psychologisch drama, temeer omdat de ontwikkeling van personages hierin de rode draad vormt. Doorlopende verhaallijnen koppelen de verschillende afleveringen binnen een seizoen aan elkaar.

Series onderscheiden zich van serials in die zin dat de kijker wekelijks andere gebeurtenissen voorgeschoteld krijgt. Voorbeelden hiervan zijn de sitcom en politieserie waarin over het algemeen naar een gesloten einde wordt toegewerkt. Elke aflevering is gebaseerd op een stabiele situatie met terugkerende personages in dezelfde setting, maar qua verhaallijn staat iedere episode los van elkaar.

Hoewel de verschillen tussen series en serials evident zijn, wordt het begrip 'serial' in Nederland nauwelijks toegepast. Een televisiereeks, ongeacht of het een productie van eigen bodem is, wordt in Nederland per definitie aangeduid als een serie.