Eigentijds

Periode	1968-1974
Beschikbaar in archief	Beeld en Geluid
Genre	Kunst en cultuurprogramma
Decennia	1970-1979
Lengte	40'-50'
Medium	televisie

Eigentijds is een maandelijkse kunstrubriek van Jan Venema, hoofd culturele programma's bij de NOS. Venema constateert dat televisie alleen gebruikt wordt om verstrooiing te geven en informatie te geven. Hij ziet echter een derde mogelijke functie, die tot dan toe alleen door Bob Rooyens benut wordt: televisie als kunstzinnige uiting. Er zijn wel programma's over kunst, zoals Openbaar kunstbezit maar die zijn informatief en gebruiken de televisie niet op een authentieke, eigentijdse manier.

Venema stelt zich voor dat verschillende kunstvormen, woorden, klank, dans, mime middels het medium televisie in een nieuwe vorm gegoten worden. Zo ziet hij de televisie-opera waar scenarioschrijver, choreograaf, musici en schilders aan meewerken als een ideale vorm. Venema weet een indrukwekkend aantal avant-gardistiche kunstenaars te engageren. Tegen een journalist van Elsevier zegt hij: "Eigenlijk moesten alle kunstenaars aan dergelijke tv-experimenten hun medewerking geven: Contant Nieuwenhuis zou decors moeten ontwerpen, W.F. Hermans zou speciaal iets voor tv moeten schrijven, Lucebert zou een grafische voorstelling moeten maken." (Elsevier, 29-3-1969)

Maar ook veel medewerkers van de NOS technische dienst en dienst programma faciliteiten zijn erg enthousiast over de experimenten met beeldtechniek, de waarzinnige decors en de hoge eisen die de uitzendingen stellen aan belichting, kostuums, grime, trucage en grafisch ontwerp. De afleveringen van Eigentijds zijn voor alle medewerkers een welkome uitdaging.

Voor de televisiekijkers is het ook een uitdaging, de reacties lopen sterk uiteen en de kijkdichtheid is laag. De NOS zend het programma uit, en in tegenstelling tot de omroepverenigingen, hoeft de NOS niet bang te zijn voor slechte kijkcijfers of teruglopende ledenaantallen. De uitzendingen zijn avant-gardistisch en regelmatig zeer controversieel, niet in de laatste plaats door het vele mannelijk en vrouwelijk naakt. Televisierecensenten waarderen de missie van Venema, maar vinden zeker niet alle uitzendingen even geslaagd. Niet alle afleveringen zijn bewaard gebleven.

Uitzendingen seizoen 1968-1969

Traumdeuting (25 september 1968)

Traumdeuting is gebaseerd op een literair werk van Eduardo Sanguinetti die het schreef als een spel voor drie mannen en een vrouw. De vrouw vertelt van een verwarrende droom waarin de drie mannen voorkomen. Elke man is een verpersoonlijking van een deel van de menselijk psyche zoals Freud die indeelde: het driftleven, het geweten en het ego. Dit gegeven is bewerkt tot een stuk voor vier koren door Vinko Globokar.

Uitvoerenden: vier uit Het Groot Omroepkoor gevormde koren onder leiding van Marinus Voorberg, Meindert Boekel, Frans Müller en Carel Laout. Dit alles afgewisseld met filmbeelden van een ballet waarin "Traumdeutung" wordt vormgegeven, gedanst door Olga de Haas en Toer van Schayk op choreografie van Billy Wilson. Regie: Fred Bosman.

What does a man love? (18 december 1968)

Ballet van Victor Korjhan (scenario, choreografie en solodans) uitgevoerd met andere dansers. Regie en productie Bob Rooyens.

Orpheus in Hiroshima

Aangekochte productie uit Japan.

Oorlog en vrede bij Picasso

niet bekend

Van A tot Z (2 april 1969)

Een mime- en muziekspel rond de letters van het alfabet, gebaseerd op het boek van Rebecca Ross, waarin woorden, letters en leestekens de wereld op een poëtische manier wijzigen. Muziek: Bruno Maderna. Met medewerking van leden van pantomimegroep Carrousel: Henri Adriaansen, Marjolein Bol, Peter Faber, Rob van Reijn, Rob Krot, Wies Fermie, Mnime Hosseine, Wim Nabben, Ab Smit-Roeters, Nelly de Wekker. Musici: Han de Vries, George Pieterson,Koos Verheul, Willy Goudswaard, Eugenie Loudon, Julien Coco, Ruud Bosch, Ruud Brink, Jan Vleeschouwer, Ad van der Molen. Dans: Roni Segal. Regie: Jan Venema.

Deze uitzending wordt ingezonden naar het 21ste concour om de Prix Italia.

Poppetgom (4 juni 1969)

Beeldverhaal uitgevoerd door toneelgroep Scarabee. Poppetgom is een collage van schilderkundige composities bestaande uit beeld, acteurs, beweging, animaties, tekst en muziek. De Zangeres Zonder Naam zingt het lied 'De soldatenmoeder' van Lucebert en Bruno Maderna. Regie: Adri Boon. Televisiebewerking: Fred Bosman. Teksten: Lucebert.

Bossche bollen (30 juli 1969)

Bewegingstheater Bewth speelt 'In de de tuin der lusten', gebaseerd op het gelijknamig schilderij van Jeroen Bosch. Bewth is bekend van optredens in het Amsterdamse Fantasio en Paradiso. Regie door de 22 jarige, pas afgestudeerde Marcus van Hoorn. De omroepster waarschuwd van te voren de jeugdige kijkers, tv-criticus Herman Hofhuizen zegt dat het programma wel iets weg heeft van 'een voorlichtingsfilmpje van de NVSH' (De tijd, 30-7-1969).

Uitzendingen seizoen 1969-1970

(8 oktober 1969)

De geplande uitzending komt te vervallen vanwege een ingelaste herhaling van Bericht uit Biafra die de Staatsprijs wint.

Blazersensemble (5 november 1969)

Programma over de vijftien leden van het Blazersensemble onder leiding van Edo de Waart. De repetities van de groep in de tuin van een riant buitenhuis in Haarlem zijn gefilmd en in deze aflevering verwerkt. Regie en samenstelling Frans Boerlage, camera Pieter Putz.

Traumdeutung (3 december 1969)

Herhaling van de uitzending op 25 september 1968.

Match fur drei Spieler (28 januari 1970)

Aangekocht Duits programma. Muziekwerk voor twee violoncels en slagwerk, gecomponeerd door Mauricio Kagel. Het stuk is geinspireerd op een droom waaraan door de muziek en door electronische middelen van de televisie gestalte wordt gegeven.

Erik Satie (25 februari 1970)

Portret van de Franse componist Erik Satie die beroemd en berucht werd met zijn ballet Parade met muziek met geluiden van schrijfmachines, sirene's en dynamo's. Picasso ontwerpt de decors en kostuums. Choreografie van Massine.

Vrouw in de kunst (25 maart 1970)

Portret van de schilderes Susanna Simon met korte dansfragmenten van Roni Segal. Uitgezonden in kleur. Regie Rene van Nie, camera Fred Mekenkamp

De slang (22 april 1970)

Theaterstuk The Serpent, gespeeld door de avant-gardistische theatergroep Open Theatre uit New York. Het stuk is gebaseerd op citaten uit het oude testament en in het script is veel ruimte gelaten voor improvisatie. Het stuk is opgenomen in het Universiteitstheater in Amsterdam. Regie Rob van der Linden, scenario: Jean-Claude van Itallie.

Stomp (2 juli 1970)

Live-uitzending vanuit Frascati te Amsterdam waar de popmusical "Stomp", bestaande uit dansen, protestsongs, popmuziek, filmprojecties, participatie van het publiek en een massale ontkledingsscene, uitgevoerd wordt door een theatergroep uit Texas, VS die ontstond uit een groep dop-outs van de universiteit van Texas. Het eerste deel wordt rechtstreeks uitgezonden, op 30 december 1970 wodt een samenvatting van deel 1 en 2 uitgezonden in kleur.

Uitzendingen seizoen 1970-1971

De vliegende Hollander (7 oktober 1970)

Televisiebewerking door Simon Vinkenoog van de sage van de Vliegende Hollander met behulp van filmfragmenten, gedichten, muziek en dans. Het oorspronkelijke verhaal vertelt de belevenissen van een man die voor eeuwig verdoemd werd omdat hij de goden tartte. Vinkenoog bewerkte het zo dat het spel draait om een man die zijn maatschappelijke beperkingen tart.

Tekstbijdragen van de dichters Hendrik Marsman en de Amerikaan Von Bissing, tekeningen van Hergé. Met in de hoofdrollen Ramses Shaffy en choreograaf Rudi van Danztig. Acteurs: Hans Tiemeyer, Robert Jan Jansen en Anke Luthart. Met ballet van choreograaf Rudi van Dantzig en dansers Toer ban Schayk, Guus Wijnoogst, Ellen Brusse. Optreden van zanger Boudewijn de Groot die het nummer 'Captain Decker' zingt. Regie Fred Bosman.

Uw beurt (4 november 1970)

Workshop-productie van Wherehouse La Mamma uit Londen en het Universiteitstheater uit Amsterdam waarin een televisievorm wordt gegeven aan de laatste ontwikkelingen op avantgardistisch theatergebied. Het stuk is in januari 1968 drie dagen opgevoerd aan de Kunstacademie in New York en is nu voor het eerst in Europa te zien. De acteurs in het stuk spelen hun rol recht in de camera voor publiek dat uit een man bestaat. De NOS wil met het tv-sel onderzoeken of persoonlijke ervaringen ook via de beeldscherm overz ijn te brengen. Met Netty Rosenfeld, Peter Bennink Bolt, Marja Wasmoeth en Gerardjan Rijnders.

Het kunstmatig paradijs (2 december 1970)

Aangekochte Duitse televisieproductie over de uitwerking van de drugs LSD op beeldend kunstenaars. Onder toezicht van een medicus worden de ervaringen en de schilderswerken vergelen met wat oner normale condities is ontstaan. De kunstenaars geven zelf commentaar, ook als ze onder invloed zijn. Uitzending in kleur.

Stomp (30 december 1970)

Samenvatting van het op 2 juli rechtstreeks uitgezonden eerste deel en het tweede deel van de protest-rock-musical Stomp van een Texaanse groep drop-outs. Regie Jan Venema.

Made in Paradise (27 januari 1971)

Filmreportage over de huidige Japanse theaterwereld van Jan de Bont en Frits van der Klok. De makers onderzoeken of er in de Japanse toneelwereld een Westers aandoende mentaliteitsverandering plaatsvindt. Uit de reportage blijkt van niet.

Beelden van morgen voor nu (3 maart 1971)

De voor deze dag geplande uitzending zou aanvankelijk tegen de volkstelling gericht zijn die op 25 februari 1971 van start gaat. Maar het stuk van het Documentair Actueel Theater is volgens de NOS in strijd met het ontmoetingskarakter wat de NOS in haar programma nastreeft. In plaats daarvan komt een aangekocht Amerikaanse documentaire over futuristische kunst van onder meer Schoffer, Vasarely, Agam en Bridget Riley. Commentaar door Jan Roelands.

Fata Banana (26 mei 1971)

Beeldverhaal uitgevoerd door toneelgroep Studio Scarabee. Fata Banana is een collage van schilderkundige composities bestaande uit beeld, acteurs, beweging, animaties, tekst en muziek. Met deze uitzending heeft de Nederlandse televisie een wereldprimeur want het programma zal via beide netten tegelijk, maar met gescheiden geluid, uitgezonden worden. de kijkers krijgen dezelfde keuze als de bezoekers van theater Scarabee in Den Haag die een koptelefoon krijgen en met behulp van een schakelkastje kunnen kiezen welke van de twee geluidkanalen men wil horen. Beide hebben totaal andere tekst en muziek.

Fata Banana is geschreven door Lucebert. Het is de wereld ontdaan van alle romantiek en is gebaseerd op het korte verhaal van Allen Poe: De dood met het masker. Het verhaal laat zich niet makkelijk navertellen, de teksten van Lucebert zijn geengageerd met een Kafaiaanse sfeer, verluchtigd door voorbijtrekkende velden van doperwtjes met gebakken eieren. Die worden door regisseur Fred Bosman niet met behulp van chroma-key op het scherm gebracht maar met traditionele lichtprojectie op doek. Dit om de rafelrandjes die met chroma-key onstaan te vermijden.

Regie: Adri Boon. Televisiebewerking: Fred Bosman. Teksten: Lucebert. Muziek Otto Ketting en decors van bekende beeldend kunstenaars als Woody van Amen, Peter Blokhuis, Adri Boon, Maria Carlier, Lucebert, Dick Simonis en Gerard Verdijk. Uitvoerenden Jose van Arcken, Ellen Foppe, Nora Talma, Adre Boon en Jan van der Horst.

Uitzendingen seizoen 1971-1972

Een show tussen de schuifdeuren (22 december 1971)

Show rond dichter en performer Johnny van Doorn die een klein gezelschap in een huiskamer vermaakt met voordrachten en sketches. Met deze show neemt Van Doorn afscheid van zijn alter ego Johnny the Selfkicker. Met Anton Geesink, Cor Witschge, Hans Verhagen, Frits Muller en Jan Cremer. Regie en redactie Johnny van Doorn, Hans Sleutelaar.

Duizenden zonsondergangen (2 februari 1972)

Hans Verhagen draagt enkele van zijn gedichten uit zijn bundel Duizenden zonsondergangen voor. De gedichten zijn op muziek gezet en gevisualiseerd zonder dat er tussen beeld, muziek en tekst een relatie lijkt te zijn. Allen vormen een zelfstandige laag met de bedoeling dat die voor individuele kijkers een wereld van emoties en gevoelens op gaan roepen. Regie Jan Venema. Met medewerking van Janneke Viegers. Decor Freek Biesiot.

Stemmen (15 maart 1972)

Het eerste televisiespel van Wim T. Schippers, geschreven op uitnodiging van de NOS en met een aanmoedigingspremie van het ministerie van CRM. Regie Wim van der Linden, Goed Jaspers. Acteurs John Soer, Will van Selst, Ina van Faassen, Elizabeth Anderson, Carol van Herwijnen, John Lanting, Mieke Bos, Paul Cammermans, Yoka Berretti, Wim Schippers, Henk van Ulsen en Andre van de Heuvel.

In Stemmen zit een groep mensen bij elkaar in een ruimte. Het monotome geroezemoes wordt regelmatig afgewisseld door een gebeurtenis, een moderne pionostemmer, een vallende lamp, het breken van een parelketting of een kopje thee over iemands broek.

Slagwerk voor zes (26 april 1972)

Uitzending van het optreden van het Karkness Ballet met het stuk Percussion for Six van choreograaf Vincente Nebrada. Dansers: Kirk Petersen, Kenneth Scalice, Christopher Aponte, Ben Stevenson, Zane Wilson en Dannis Pool. Muziek van Lee Gurst.

Magritte, Magritte (9 juli 1972)

Magritte, Magritte is een experimenteel stuk van Anna Sokolow's Players Project. Sokolow baseerde haar choreografie op het werk van de Belgisce surrealistische schilder Magritte. Ze gebruikt hiervoor muziek van Sciabin, Liszt en Satie en gedichten van Paul Fluard, Edgar Allen Poe en John White. Ze werkt met een kleine groep kunstenaars die getraind zijn in moderne danstechnieken en experimenteel toneel. De voorstelling maakt deel uit van Holland Festival 1972. De premiere in de Stadsschouwburg Amsterdam wordt ontvangen met boe-geroep en krijgt vernietigende kritieken. Regisseur Joes Odufre maakt in de NOS studio een speciale versie van het stuk, en het resultaat komt volgens de critici op de televisie beter tot zijn recht.

Uitzendingen seizoen 1972-1973

The fires of London (3 november 1972)

Muziektheaterstuk 'L'homme armé', geschreven door de Britse componist en dirigent Peter Maxwell Davies en uitgevoerd door het door hem opgerichte orkest The fires of London. 'L 'homme armé' is een hele oude populaire melodie die in de Middeleeuwen en Renaissance veel componisten inspireerde. Davies gebruikte het oorsponkelijke materiaal uit een vijftiende eeuwse mis en vervreemde het op alle mogelijke wijzen: versplintering, desintegratie en parodiering. De vervreemding wordt versterkt door het gebruik van het geluid van mechanische instrumenten. Presentatie: Ton Hartsuiker. Regie en productie Wilhelmina Hoedeman

Apocalyps (22 december 1972)

Televisiebewerking van 'Apocalyps', een eerder in het kader van het Holland Festival opgevoerd muziektheaterstuk op middeleeuwse muziek. Doormiddel van liederen, tekstvoordracht en de verbeelding van middeleeuwse en moderne tijden wordt het thema "de angst voor het einde der tijden en de daaruitvoortvloeiende chaos" verbeeld. Muziekuitvoering: Studio Laren. Acteurs: Sacha Bulthuis, Marja Lieuwen, Jacques Commandeur, Frederik de Groot, Donald de Marcas, Johan Ooms en Donald de Marcas. Regie en productie Fred Bosman, redactie Marijke Ferguson.

Mytical Hunters (2 februari 1973)

Aangekocht programma van de Sender Freies Berlin. Ballet getiteld Mythical Hunters uitgevoerd door de Glen Tetley Dance Company. In het ballet wordt het mystieke geaccentueerd. Er is geen decor, in een kale studio komen zelfs de schijnwerpers in beeld. Het ballet begint zonder muziek, de dansers bepalen zelf het ritme. Door kale enscenering gaat alle aandacht naar de dansers, niets leidt de aandacht af van hun prestaties.

Allez hop (9 maart 1973)

Minimalistisch muziektheater van Luciano Berio naar een mime-vertelling van Italo Calvino. Het stuk is een complete registratoe van de opvoering op de openingsavond van het Holland Festival 1972 door Guus van Waveren. In de hoofdrol de vrouw van Berio, Cathy Berberian.

Satyricon (6 april 1973)

Bewerking van Bruno Maderna's opera 'Satyricon'. Maderna citeert fragmenten uit bestaande opera's en gebruikt ook geluiden van beesten. Vertelt het verhaal van de decadente Trimalchio, levend ten tijde van keizer Nero uit het boek van de Romeinse schrijver Petronius. Het stuk draait om de maaltijd bij Trimalchio, levensgenieter en genotzoeker. Op 15 maart 1973 gaat de opera in premiere en op 6 april wordt de televisiebewerking uitgezonden. Het decor is zeer kleurrijk en net zo overvloedig en liederlijk als de hoofdpersoon. Zo dient een enorme penis als toegangspoort en dragen alle zangers uitbundige kostuums, pruiken en hoofdtooien. Verder maakt regisseur Hoedeman regelmatig gebruik van chroma-key. Een tv-criticus noemt het "een orgie van beeld en geluid".

Solisten: William Neill als Trimalchio, Debria Brown als Fortunata, Anne Haenen als Chrisus, Tom Haenen als Niceros, Poppy Holden als Scintilla, Meinard Kraak als Eumolpus, Elsa Lioni als Quartilla en Paul Sperry als Habinnas. Verder werken mee: mimegroep Perspekt en het Radio Kamerorkest onder leiding van Lucas Vis. Regie: Wilhelmina Hoedeman, decor en kostuums Roland de Groot.

Witstrip (18 mei 1973)

Beeldverhaal, uitgevoerd door toneelgroep Studio Scarabee. Witstrip is een collage van schilderkundige composities bestaande uit beeld, acteurs, beweging, animaties, tekst en muziek. Dankzij verschillende speciale effecten zijn beelden opgenouwd die in werkelijkheid nooit zo worden aangetroffen.Zo ontstaat een wereld waar alles mogelijk is. Regie: Adri Boon. Televisiebewerking: Fred Bosman. Naar idee van Adri Boon en Jan van As.

Twee clowns en een kubus (5 september 1973)

Clownsact met Jan Jaap Jansen en Max Schnur als de klassieke grote en kleine clown. Scenario John Murat, regie Jan Venema, decor: Freek Biesiot.

Uitzendingen seizoen 1973-1974

Down by the Greenwood Side (4 januari 1974)

Pastoraal mime-spel met zang, dans en gesproken woord op muziek van Harrison Birtwistle. Het spel vertelt zowel het verhaal van de dood en wederopstanding van St. George als de ballade van Mrs. Green, die haar kindertjes heeft vermoord en daarom verdoemd is. Het verhaal kan symbolisch opgevat worden, met mythologische en psychologische achtergronden, maar het kan ook worden beschouwd als een theaterstuk vol grappen en dubbele bodems. Rolverdeling: Tine van Grootel als Mrs. Green, Tom Haenen als Father Christmas, Anne Haenen als St. George, Nico Schaap als Bold Slasher, Willem Laakman als Dr. Blood en Henk Kooymans als Jack Finney. Muzikale begeleiding van het Rotterdams Philharmonisch Orkest olv Jochem Slothouwer. Regie: Wilhelmina Hoedeman.

Made in Japan (8 februari 1974)

Uitzending over Kabuki-toneel, een traditionele Japanse toneelvorm. Na een inleiding door Jan Venema, volgt een volledige registratie van een in de studio opgenomen vertoning van Japans volkstoneelstuk 'De passies van het hart.' De toneelgroep Waseda Shogekijo speelt dit stuk een jaar eerder in Nancy, Frankrijk. De NOS en Mickery hebben de groep daarna naar Nederland gehaald. Regie: Micha Frenkel.

Eigentijds kijkt terug (22 maart 1974)

Herhaling van een eerder vertoont programma: Stomp.

Eigentijds kijkt terug (5 april 1974)

Herhaling van een eerder vertoont programma: Magritte, Magritte.

De grote Gerard Reve show (17 mei 1974)

Gerard Reve draagt voor uit eigen werk: gedichten en prozafragmenten (uit "Nader tot U") en vertelt een "Sinterklaasverhaal" aan kinderen, afgewisseld met diverse operettemelodieën en drinkliederen. Tevens vertolking liedjes door Adèle Bloemendaal en Gerard Cox. Diverse sketches, met name de sketch over God als ezel zorgt voor opschudding. Regie: Rob Touber, decor: Mia Schlosser.

---